O’zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi

O ’zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi


Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
Elektr zanjirlari
nazariyasi kafedrasi

V.K. Sokolov

ELEKTR ZANJIRLARI NAZARIYASI

kursi bo’yicha ma’ruzalar matni

TATU ning Maxsus fakultet kursantlari uchun

2-nashr

Toshkent - 2005

Toshkent axborot texnologiyalari universitetining

50-yilligiga bag’ishlanadi

Посвящается 50 - летию

Ташкентского университета информационных технологий

Devoted to 50 - th Anniversary of

Tashkent Information Technologies University

So’z boshi

Ilm fan yutuqlari va yuqori texnologiya asosida mahsulotni ishlab chiqarish hamma mamlakatlar uchun asosiy yo’nalishdir. Bunday yuqori yutuqlar informatika orqali boshqa mamlakatlarga etkaziladi. Informasion texnologiya va telekommunikatsiyaning muhimligi, yildan-yilga oshib borayotganligi yaqqol ko’rinib turibdi. Telekommunikatsiya va informasion texnologiyaga bo’lgan e’tibor saqlanayotganligi sababli elektrotexnikadan «В5223300 - telekommunikatsiyalar» yo’nalishi bo’yicha bilim oluvchi talabalarning bilimi yuqori bo’lishi talab qilinadi.

Elektr zanjirlari nazariyasi (EZN) talabalar uchun umumiy kasbiy fanlar qatoriga kiradi. U telekommunikatsiya mutaxassisligi bo’yicha fanlarni o’zlashtirishga yordam beruvchi asosiy fanlardan biridir.
EZN fanida ko’riladigan masalalarga quyidagilar kiradi: elektrotexnika asoslari, radiotexnika va elektronikalar. EZN talabaga radiotexnika, elektrotexnika qurilmalarining matematik modelini tuzish va ularni hisoblash, shuningdek bu qurilmalarning parametrlarini elektr zanjirlari nuqtai nazaridan muhokama qilish va undagi jarayonlarni aniqlashga yordam beradi. Radioaloqa, televidenie va ko’p kanalli avtomatik aloqa sohasi bo’yicha o’qitiladigan mutaxassislik fanlari EZN asosida boshlanadi.
O’qiladigan dasturning asosiy yo’nalishi chiziqli va nochiziqli elektr zanjiri matematik modellarini hisoblash, ularni tahlil qilishdir. EZNni o’qitishda qaysi bobini chuqur va mufassal o’tish TATU maxsus fakulteti kursantlarining tanlagan mutaxassisligiga bog’liq. O’qitish dasturi «В5223300 - telekom- munikasiyalar» yo’nalishi bo’yicha o’quv rejasi asosida tuzilgan.


MUNDARIJA


1-ma'ruza. Elektr zanjirlari (ez) nazariyasining asosiy tushunchalari…………….7

2-ma'ruza. EZNning aktiv elementlari…………………………………………….9

3-ma'ruza. Om va Kirxgof qonunlari………………………………………………10

4- ma'ruza. Jamlash (qo’ shish) usuli. Ekvivalent o’zgartirishlar…………………13

5- ma'ruza. Kontur toklar usuli (KTU).Tugunlar potensiallar usuli (TPU)……….15

6- ma'ruza. O’zgaruvchan tok zanjirlari…………………………………………..17

7- ma'ruza. Simvolik hisoblash usuli……………………………………………...18

8- ma'ruza. Kompleks qarshilik va o’tkazuvchanlik………………………………20

9-ma'ruza. Aktiv, reaktiv, to’la va kompleks quvvatlar. Manbadan yuklamaga

quvvatni uzatish…………………………………………………………………..22

10-ma'ruza. Induktiv bog’langan zanjirlar. Havo transformator. kompleks

uzatish funsiyasi…………………………………………………….…………….24

11-ma'ruza. Nosinusoidal davriy tok zanjirlari…………………………………...26

12- ma'ruza. Yakka tebranish konturidagi rezonans hodisalari……………………28

13-ma'ruza. Parallel tebranish konturida toklar rezonansi………………………...31

14-ma'ruza. Chiziqli elektr zanjirlarida o’tkinchi jarayonlar………………………34

15-ma'ruza. Ikkinchi tartibli elektr zanjirda o’tkinchi jarayonlar …………………36

16-ma'ruza. EZ-dagi o’tkinchi jarayonni operator usuli yordami bilan

hisoblash………………………………………………………………………….38

17-ma'ruza. Yoyish teoremasi va undan foydalanish (misollar)…………………..40

18-ma'ruza. Operator uzatish funksiyasi………………………………………......41

19-ma'ruza. O’tkinchi jarayolarni vaqt usuli yordami bilan hisoblash…………..42

20-ma'ruza. Jamlash integrallari……………………………………………………43

21-ma'ruza. Spektral (chastotaviy) usul yordami bilan chezlarni tahlil
qilish……………………………………………………………………………..45

22-ma'ruza. Zanjirning kompleks uzatish funksiyasi. Ba’zi spektrlar…………...46

23-ma'ruza. Signalni chiziqli elektr zanjiri orqali buzulmay uzatish shartlari.

Raqamli signallar………………………………………………………….…….48

24-ma'ruza.To’rtqutbliklar (TQ)…………………………………………………50

25-ma'ruza. Uzun liniyalar……………………………………………………....53

26- ma'ruza. Uzun liniyada to’lqin jarayonlar……………………………………54

27-ma'ruza. Elektr filtrlar……………………………………………………....56

28-ma'ruza. Passiv L, C-filtrni hisoblash………………………………………...58

29- ma'ruza. Filtirni yaratish (tuzish)……………………………………………..60

30-ma'ruza. Tesqari bog’langan elektr zanjirlari. Avtogeneratorlar……………..61

31-ma'ruza. Nochiziqli elektr zanjirlari………………………………………….64

32-ma'ruza. Nochiziqli element xarakteristikalarini approksimasiyalash

usullari…………………………………………………………………….……66

33-ma'ruza. O’zgaruvchan tok nochiziqli elektr zanjirini (NEZ) analitik

va grafik hisoblash usullari……………………………………………………...67

34-ma'ruza. Uch fazali zanjirla…………………………………………………..70

35-ma'ruza. Uch fazali zanjirlarning hisobi……………………………………...72

36-ma'ruza. Aylanuvchi magnit maydoni. Asinxron yuritgich…………………..76