O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti o‘zbek va rus tillari kafedrasi O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma

gapning 

turlari 

So’roqlari 

Birikish 

usuli 

Misollar 

O‘rin ergash 

gapli qo‘shma 

gap 

q a y e r d a? 

qayerda, 

shu yerda, 

-sa… 

Ko‘pchilik qayerda bo‘lsa, 

sen shu yerda bo‘l. 

(I.Rahimov) 

---

 

66 

Payt ergash 

gapli qo‘shma 

gap 

q a c h o n? 

-gach 

O‘n minut qadar yo‘l 

yurilgach, bir tomoni 

chuqur jarlik ko‘chada 

Yormat birdan otni 

to‘xtatdi. (Oybek) 

Ravish ergash 

gapli qo‘shma 

gap 

q a n d a y 

h o l d a? 

q a n d a y 

r a v i s h d a? 

-b, (-ib) 

Shu payt to‘satdan ko‘cha 

eshigi taraqlab ochilib, 

Zunnunxo‘ja 

halloslaganicha kirib 

keldi. (A.Q.) 

Maqsad 

ergash gapli 

qo‘shma gap. 

n i m a  

m a qs a d d a? 

q a n d a y  

m a q s a d d a? 

-sin, uchun 

Mahsining choki pishiq 

bo‘lsin uchun mumli 

yopishqoq ipni har 

qatimda barmoqlari bilan 

qirqib tortib qo‘yadi. 

(Oybek) 

Sabab ergash 

gapli qo‘shma 

gap 

n i m a  u c h u 

n? 

n i m a  s a b a b 

l i?  

chunki 

Ona juda hursand edi, 

chunki o‘g‘lining moviy 

ko‘zlari bu daf‘a yumshoq 

va muloyim porlardi. 

(M.Gorkiy.) 

 

Natija ergash 

gapli qo‘shma 

gap 

q a n d a y? 

shunday, -

ki 

natijada 

Uch-to‘rt yil ichida 

shunday obod bo‘ladiki, 

natijada tanimay qolasiz. 

(Oybek.) 

 

Shart ergash 

gapli qo‘shma 

gap 

n i m a  bo‘lsa? 

-sa 

Elning, yurtning baxti 

barqaror bo‘lsa, saltanat 

ham bexatar bo‘lur. 

(Oybek.) 

To‘siqsiz 

ergash gapli 

qo‘shma gap 

n i m a  b o‘ l s a 

h a m? 

-sa ham 

Qo‘rg‘onimiz kichik bolsa 

ham, ichida bir tup o‘rigi 

bor. (Oybek.) 

 

1-topshiriq.

 Rus tiliga tarjima qiling. 

 

1.  Istagim  shu,  hech  so'nmasin  yongan  chirog'ing.  2.  Biz  istaymiz,  barcha 

ellar, elatlar bir - birlari bilan bo'lsin yana yaqinroq. 3, Shuni unutmangki, biz ozod 

zamonda yashayapmiz... .  4. Kimki halol bo'lsa, u hurmatga loyiq. 5. Hech shubha 

yo'qki, biz g'olib bo'lamiz. 6. Yurak tandir emaski, o't yoqib qizdirsang. 

 

2-topshiriq. 

O‘qing.  Ergashgan  qo‘shma  gaplarni  topib,  bosh  va  ergash 

gaplarni ayting. 

 

---

 

67 

1. Yormat shahardan piyoda qaytib horigani uchun, hamma otlarga Yo‘lchi 

qaradi. (

O

.) 2. Yo‘lchi so‘zini bitirgach, Abdushukur iljaydi. (

O

.)  3. Quyosh qizil 

baxmal  singari  tovlanib,  o‘zini  azim  chinorlar  panasiga  olganda,  bu  oqshomlar 

ko‘hna  tabiat  ko‘rki  –  tongdan  ham  musaffo  bo‘lib  ketadi.  (

O’.  Umarbekov.

) 

4.Eshik  g‘irch  etib  ochildi-da,  ruxsat  so‘rab  Alisherning  ukasi  Darveshali  kirdi. 

(

O

.)  5. Agar bir doirada ikki markaziy burchak teng bo‘lsa, unga mos yoylar ham 

tengdir. 6. Kim odobli bo‘lsa, u hurmatga sazovor bo‘ladi. 

 

3-topshiriq

. O‘qing. Bosh va ergash gaplarni toping. 

 

1. Sayramov to‘g‘on boshiga kelganda, bu yerda ish qaynamoqda edi. (

O

.)  

2.  Ular  bu  yerda  so‘roq  berayotganda,  Ojiza  ovqat  pishirib  kutardi. 

(Sh.R.)

  3. 

Qutidor  do‘koniga  jo‘naganidan  keyin,  Oftoboyim  To‘ybekani  mehmonxonaga 

buyurdi. 

(A.Qod.)

    4.  Kimning  ko‘ngli  to‘g‘ri  bo‘lsa,  uning  yo‘li  ham  to‘g‘ri 

bo‘ladi.  5.  Mehmonlar  yana  shunga  tan  berdilarki,  bu  yil  ko‘rgazmada 

qatnashayotganlarning  hammasi  kelgusi  yilda  ham  qatnashadi. 

(H.G’) 

6.  Gap 

eshitilmasa ham, ishchilar bir-birlarini anglar edi. 

(As.M)

  

 

4-topshiriq

.  Tushirilgan  tinish  belgilarini  qo‘yib  ko‘chiring,  ergash 

gaplarning tagiga chizing. 

 

1. Hali gul ochilmagan bo‘lsa ham, stol ustiga katta guldasta qo‘yilgan edi. 

2.  Otishma  tugagach  Bektemir  ungurdan  chiqdi.  (

O

.)    3.  Hammamiz  dalaga  yo‘l 

olgan chog‘da katta to‘y tusini oladi qishloq. 

(H.G’) 

 4. Naqqosh ketgandan so‘ng 

shoir eshikka chiqdi. (

O

.)  5. Hosil mo‘l bo‘lsin deb, tokning egatlarini yaxshilab 

chopdik.