O’zbekiston aloқa axborotlashtirish agentligi

Ilmiy bashorat bilishning o’ziga xos shayushdir. O’tmish yoki bugungi kunning voqea-hodisalari haqidagi ma’lumotlardan iborat oddiy bilimlardan farqli o’laroq, ilmiy bashorat kelajaqda sodir bo’lishi yoki kashf etilishi mumkin bo’lgan narsalar xaqidagi axborotni ifoda etadi. Binobarin, u ehtimoliy xususiyatga egadir. Bu bilish ob’ekti- xali kelmagan kelajak-ning xususiyati bilan belgilanadi. Kundalik xayogiy tajribaga, sog’lom fikrga, har xil xodisalarni oddiy kuzatishga yoki diniy e’tiqodga asosyaangan diniy bashoratlar va empirik farazlar-dan farqli o’laroq, ilmiy bashorat tabiat va jamiyat haqidagi ilmiy bilimni ob’ektiv, teran va har tomonlama analizdan o’tkazishga asoslanadi.
Tabiiy va ijtimoiy xodisalarni o’rganishda ilmiy bashoratni tafovut etish zarur. Tabiat insonga xam, insoniyatga xam bogliq bo’lmagan qonunlarga ko’ra, ob’ektiv rivojlanadi, shuning uchun ham bu erda bashorat ozmi-ko’pmi bir ma’noli xususiyatga ega bo’ladi. Ijtimoiy jarayonlar sohasida ilmiy bashorat-da butunlay boshqa vaziyatga duch kelish mumkin. Birinchidan, ijtimoiy taraqiyotning ob’ektiv qonuniyatlari muayyan odam-larning sub’ektiv niyatlari bilan to’qnashadi va ixtilofga kirishadi xamda bunday to’qnashuv jarayonida bu niyatlarga tuzatish kiritiladi, binobarin, ilmiyprognozning ro’yobgachiqishi imkoniyatlari bu erda omonat, muttasil o’zgaruvchandir. Ikkinchidan, jamiyat xayotini o’rganayotgan shaxs o’zi bu jamiyagaing a’zosi bo’lib, o’rganilayotganjarayonlar, ob’ektiv va sub’ektiv omiplarning bevosita ta’sirini o’zida muttasil xis etadi, bu esa unga o’z tadqiqotchilik va prognostik ijodiy faoliyatida to’liq ob’ekgiv bo’lishiga xalaqit beradi.
Ilmiy ijodda bashorat gipotezalarni va ularni tekshirish metodini shakllantirish usuli sifatida ishtirok etadi, zotan, bu gipotezalarning to’g’ri yoki noto’g’riligini kelajakning o’zi tasdiqlaydi. Birinchi holda gipoteza ilmiy nazariyaga, ikkinchi xolda esa yanglishish va xatoga aylanadi.
Ilmiy bashorat bugungi kunda informatika va elektronika, global kompyuter tarmog’i va globalizastiya asri insoniyat oldiga qo’yayotgan ko’pgina muammolarni xm qilishga qodir. Ilmiy bashorat va prognoz yordamida inson xayotiy faoliyati rivojla-nishining nomaqbul, zararli, xavfli, boshi berk yo’nalishlarini oldindan aytib berish, shuningdek, ularning oqibatlarini yumshatish yoki to’liq bartaraf etish mumkin. Hodisalarni bashorat qilish, ularni ilmiy tushuntirish, hodisalarning teran aloqasi va mohiyatini ochib berish, ijtimoiy amaliyotgaxizmat kilish qobiliyati—bu fanning ijodiy, prognostik imkoniyatla-rining ko’rinipsharidir, zero, ilmiy bilishning asosiy vazifasi tabiiy va ijtimoiy muhitda insonga yo’l ko’rsatish va uni bu muhitga moslashishiga yordam berishdan iborat. Bashorat - bu odamlarning bilish va amaliy o’zgartirish faoliyati o’rtasida bog’lovchi bo’g’in, jamiyat hayotini tashkil etish va boshqarish vo-sitasi bo’lib xizmat qiladi.
Ilmiy bashorat bugungi kundan kelajakka, ma’lumdan no-ma’lumga yo’naltirilgan bo’lib, bu gnoseologik noaniqlikni vujudga keltiradi, binobarin, ilmiy ijod jarayonida ilmiy bilish va prognoz qilish amalga oshiriladigan tizimlarning rivojlanish yo’llari prinstipial xilmaxil bo’lishini nazarda tutadi. Shuning uchun ham bashorat ilmiy bilishda kelajakni mutlaqo aniq bilishni da’vo qilmaydi. Hodisalarning jo’shqinligi, o’zgaruvchanligi, rivojlanishning yo’nalishi va sur’atlarini u yoki bu tomonga og’diruvchi fluktuastiyalarning mavjudli-gi ilmiy bashorat aytilgan mudstatdan oldin yoki keyin sodir bo’lishi, yo umuman sodir bo’lmasligiga sabab bo’lishi mumkin.
Ilmiy bashoratning ro’yobgachiqish yo’llari har xil bo’lishi mumkin. Bu erda ilmiy prognoz qiluvchi tadqiqotchilar tafakkurining o’ziga xosligi, ularning ijodkor shaxs sifatidagi xususiyatlari yorqin namoyon bo’ladi. Bu erda umumiy mushohadalardan xususiy mushohadalarga (dedukstiya) va xususiydan umumiyga (indukstiya) o’tish, taqqoslash, solishtirish, ekspert baho-lash, analiz va sintez qilish mumkin. Ilmiy rejalar va prognozlar to’liq yoki qisman o’z ifodasini topadigan odamlar ama-liyoti ilmiy bashorat va prognozning to’griligi mezoni bo’lib xizmat qiladi.
Ilmiy bilishning evrisgik-prognostik funkstiyasi mavjud ilmiy bilimning qimmatini va butun insoniyat uchun ahamiyatini oshiradi, zotan, ilmiy bashoratning ro’yobga chikarish, uni potenstial imkoniyatdan dolzarb voqelikka aylantirish inson aql-zakovati ijodiy faoliyati imkoniyatlarining cheksizligi va bitmas-tuganmasligiga bo’lgan insonning ishonchini mustahkamlaydi.