O`zbekistan respublikasi awil ha`m suw xojalig`i ministrligi tashkent ma`mleketlik agrar universiteti no`kis filiali «ekonomika ha`m awil xojalig`in basqariw»

2.3.   Saliqlar ha`m ma`jbu`riy to`lemler boyinsha esabat tayarlaw metodlarin

ha`mde analizlewdin` usillarin jetilistiriw

Paxta tazalaw ka`rxanalarinda saliqlar esabin aqilg`a muwapiq ju`ritiw ha`m

olardin` na`tiyjeliligin asiriw, saliqlar boyinsha esabat tayarlaw ha`m o`z waqtinda

usinis etiw u`lken a`hmiyet ka`sip etedi. Xojaliq ju`ritiwshi sub`ektlerde saliqlar

boyinsha esabat tayarlaw ha`m o`z waqtinda usiniwdin` tiykarg`i waziypasi ishki

ha`m sirtqi paydalaniwshilardi mag`liwmat penen ta`miyinlewden ibarat.

Buxgalteriya esabi mag`liwmatlarinan sirtqi paydalaniwshilardan biri ma`mleketlik

saliq xizmeti organlari bolip, olar buxgalteriya esabinin` tuwri ha`m o`z waqtinda

ju`ritiliwinen ma`pdar da esaplanadi.

Qabil qiling`an jan`a schyotlar rejesi ha`m oni qollaw boyinsha ko`rsetpe

(21-sanli BEMS) usi kemshiliklerdi saplastiriw boyinsha u`lken ilajlardan biri

boldi. Misali

,

 ol BEMSna muwapiq QQS boyinsha to`lengen avanslar arnawli

4400-«Byudjetke saliqlar boyinsha avans to`lemleri» schyotinda, olardin`

esaplaniwi ha`m juwmaqlawshi esap-kitaplar bolsa arnawli 6400-«Byudjetke

saliqlar boyinsha qarizlar» schyotinda sa`wlelendiriletug`in boldi. Buxgalteriya

esabinin` milliy standartlarina ko`re xojaliq ju`ritiwshi sub`ektler o`zlerinin` esap

siyasatin belgilewde ha`r bir saliq tu`ri boyinsha g`a`rezsiz schyotlar ashiwi

---

49

mu`mkin.

Tayar o`nim (jumis, xizmet)lerdi satiwg`a tuwri keletug`in QQS summasina

olarg`a guwaliq beriwshi schyot-fakturalar, qabil qiliw -tapsiriw da`lalatnamalari,

kiris kassa orderleri tiykarinda:

A`meldegi ta`rtipke muwapiq ta`miynatshi ha`m kesip alip islewshilerge

aling`an TMB, ko`rsetilgen xizmet ha`m isler ushin to`lengen QQS summasi olar

kelip tu`sken waqitta byudjetke to`lengen avanslar sipatinda ta`n alinadi.

Tiykarg`i qurallar ha`m materialliq emes aktivler satip aling`anda olar ushin

ta`miynatshilarg`a to`lengen QQS summasi byudjetke to`lengen QQS

esaplanbaydi, ba`lkim usi aktivlerdin` qunina alip bariladi. Sol sebepli 21-sanli

BEMSna muwapiq usi aktivler qunina kiritilgen QQS summasi 4411-«QQS

boyinsha avans to`lemleri» schyotina alip barilmaydi.