kvartali", »kambag'allar kvartali" va hokazolarga bo'linib yashasa, bizning Vatanimizdagi
mahallalarda aholining turli ijtimoiy tabaqalari yonma-yon yashab kelmoqda.
Mahalla hayotining jamoa bo'lib yashash tarzi jamoatchilik asosida faoliyat
yuritadigan o'zini o'zi boshqarish tizimini keltirib chiqardi. Mahallaga uning hududida
yashaydigan aholi tomonidan saylab qo'yiladigan oqsoqol boshchilik qilgan.
El ishonchiga sazovor bo'lgan oqsoqol katta-yu kichikning boshini qovushtirib,
mahalladoshlarning og'irini yengillash-tirish ishlari bilan shug'ullanardi. Mahalla oqsoqoli,
uning maslahatchilari mahalladoshlarining to'ylari, ma'rakalari, rasm-rusumlarining boshida
turar, ularni kerakli ro'zg'or ashyolari idish-tovoq, samovar choynak, stol-stul, ko'rpacha-yu
dasturxon bilan ta'minlardi. Shuningdek, oilaviy nizolarni bartaraf qilish, bir-biri bilan
kelisholmay qolgan kelin va qaynonaning orasiga tushish, qo'ni-qo'shni o'rtasidagi
kelishmovchiliklarga hakamlik qilish, beboshroq yoshlarni tartibga chaqirish singari
vazifalarni ham bajarardi.
Xalqimizning turmush tarzi, ruhiy-ma'naviy ehtiyojidan kelib chiqqan bunday
jamoatchilik boshqaruvi - mahalla qo'mitalari davlat ishlariga aralashmasa-da, sovet
tuzumi ,,mahalla" so'zini mahalliychilik o'zagi deb bilar, faoliyatini cheklashga urinardi.
Biroq aholining noroziligiga sababchi bo'lmaslik uchun mahallalarni taqiqlay olmadi, lekin
uni ja miyatni boshqarish tizimiga kiritmadi. Mahalla qo'mitalari o'zining hayotchanligi
tufayli mazkur davrda ham o'zini saqlab qololdi. Toshkent shahrida va respublikaning
boshqa yirik shaharlarida o'nlab, yuzlab mahalla qo'mitalari faoliyat yuritardi.
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
Ular aholiga yashash joyi, oila tarkibi to'g'risida ma'luьotnomalar ham berardi.
Mahalla oqsoqoliga davlat tomonidan maosh ham berilmasdi.
Shuni ham ta'kidlash joizki, yirik shaharlarda qad ko'targan ko'p qavatli binolar,
gavjum bo'lgan turar joy mavzelari, kvartallari mahalla maqomiga ega emasdi, ularda
mahalla qo'mitalari ham tuzilmasdi. Nihoyat mustaqillik sharofati bilan 1992- yil
boshlaridan boshlab bunday mavze (kvartal)larga ham mahalla maqomi berilib, ulaniing
har biriga joylashgan hududining tarixiy atalishiga mos keladigan nomlar qo'yildi. Yangi
mahallalarda fuqarolar yig'ini o'tkazilib, mahalla oqsoqoli va mas'ul kotiblar saylandi.
Sobiq Ittifoq davrida O'zbekiston qishloq va posyolka (shaharcha)larida vakillik
boshqaruv organlari tuzilgan bo'lib, ular qishloq sovetlari yoki posyolka sovetlari deb
atalardi va faoliyat yuritardi. Mazkur sovetlar mustaqil hokimiyat organi bo'lmay, xalq
deputatlari tuman yoki shahar kengashlari, ularning ijroiya qo'mitalariga bo'ysunar edi.
O'zini o'zi boshqarishning huquqiy asoslari
O'zbekiston davlat mustaqilligi qo'lga kiritilgach, mahallaga munosabat tubdan
o'zgardi, mahalliy o'zini o'zi boshqarish tizimi tubdan isloh qilindi. Bu borada fuqarolarning
o'zini o'zi boshqarish organlari tizimini davlat hokimiyati tizimidan ajratish tomon yo'l
tutildi.
Biz fuqarolik jamiyatini qurishga intilmoqdamiz. Buning ma'nosi shuki,
davlatchiligimiz rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalarini bevosita xalqqa
topshirish, ya'ni o'zini o'zi boshqarish organlarini yanada rivojlantirish demakdir. 1. A.
Karimov. O'zbekistonning siyosiy - ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari.
Asarlar, 4- jild, 1 1- bet.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o'zini o'zi boshqarish organlarini
shakllantirishning huquqiy asoslari o'z ifodasini topdi.
O'zbekiston Konstitutsiyasining 105- moddasida ,,Sha-harcha, qishloq va ovullar,
shuningdek, ular tarkibidagi mahallalarda hamda shaharlardagi mahallalarda fuqaro larning
yig'inlari o'zini o'zi boshqarish organlari bo'lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni
(oqsoqolni) va uning maslahatchilarini saylaydi", deb belgilab qo'yildi.
1993-
yil 2- sentabrda ,,Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari
to'g'risida" O'zbekiston Respublikasinhig Qonuni qabul qilindi. Unga binoan, qishloq,
posyolka (shaharcha)larda davlat hokimiyati vakillik organlari — qishloq, posyolka
sovetlari tuzilmaydigan bo'ldi, ularning o'rniga o'zini o'zi boshqarish organlari — mahalla
qo'mitalari tuzildi. Shunday qilib, fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlari mahaUiy
hokimiyat tizimidan ajratildi. Biroq ular bir-biridan mutlaqo ajratilgan holda faoliyat
ko'rsatmaydi, ularning bog'liq tomonlari mavjud. Ular o'rtasidagi munosabatlarning
huquqiy
asoslari
,,Mahalliy
davlat
hokimiyati
to'g'risida" gi Qonunda belgilab qo'yilgan. Har ikkalasi ham ma halliy ahamiyatga molik
masalalarni hal qiladi. Xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar kengashlari fuqarolarning
o'zini o'zi boshqarishni rivojlantirishga ko'maklashadi, o'zini o'zi boshqarish organlari
faoliyatini yo'naltirib turadi.
Mahallalarga davlat homiyligi
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarini shakllantirishga davlat ho-miylik
qilmoqda.
Bu
borada
O'zbekiston
Prezidentining
Respublika
,,Mahalla"
xayriyajamg'armasinituzish to'g'risida 1992-yil 12-sentabrdagi hamda „Mahalla" xayriya
jamg'armasiga mablag' ajratish to'g'risida 1992- yil 8- oktabrdagi farmonlari katta ijtimoiy
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
ahamiyatga ega bo'ldi. Davlat homiyligida Respublika ,,Mahalla" jamg'armasi, viloyat,
shahar, tuman „ Mahalla" jamg'armalari tashkil etildi. Mahallalar faoliyatini yurituvchi
,,Mahalla" gazetasi (1994- yil) ta'sis etildi. Davlatning ,,Mahalla" jamg'armalari orqali
ko'rsatayotgan homiyligi mahalla qo'mitalarining o'z hududlarida istiqomat qiluvchi kam
ta'minlangan oilalarga, nogironlarga, yolg'iz keksalarga moddiy yordam berish, aholini
ijtimoiy muhofaza qilish borasidagi ishlariga katta ko'makbo'lmoqda.
Hukumat mahallalarga dastlab davlat budjeti hisobidan 25 mil lion so'm mablag'
ajratdi. Viloyat, tuman, shahar hokimliklari to monidan inahallalar rolini oshirish, ular
faoliyatini takomillashtirish uchun qulay imkoniyatlar yaratildi. Fuqarolarning o'zini o'zi
boshqarish organlarining faoliyatini yo'lga qo'yish uchun tegishli binolar ajratildi, ularni
jihozlashga ko'maklashdi. Mahalla oqsoqoli va kotiblariga oylik ish haqi belgilandi. Bu
maqsadlar uchun hokimiyatlar mahalliy budjetdan zarur mablag'lar ajratdilar.
1994-
yilgi ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, butun respublika hududida 12
mingdan ortiq mahalla shakllantirildi. 1994- yilda barcha mahallalarda fuqarolar yig'ini
bo'lib, mahalla oqsoqollari va mas'ul kotiblar saylandilar.
O'zini o'zi boshqarish organlarining vako latlari va faoliyati - Fuqarolarning o'zini
o'zi
boshqarish
organlarining vakolatlari, vazifalari
O'zbekiston Respublikasining ,,Fuqarolarning o'zini
o'zi boshqarish organlari to'g'risida" gi Qonunda aniq belgilab qo'yilgan.
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarining vazifalari:
· fuqarolarga jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda qatnashish huquqini
amalga oshirishda ko'maklashish;
· o'z hududlarida ijtimoiy va xo'jalik vazifalarini hal qilish, ommaviy-madaniy
tadbirlarni o'tkazish;
· davlat hokimiyati organlariga O'zbekiston Respublikasi qommlarini,
Prezident
va
hukumat
hujjatlarini,
xalq
deputatlari
kengashlari va hokimliklarning qarorlarini bajarishda yordamlashish
maqsadida fuqarolarni birlashtirish.
Fuqarolar yig'ini kollegial organ bo'lib, uni rais (oqsoqol) tegishli xalq deputatlari
Kengashi yoki hokim bilan kelishgan holda, zaruratga qarab chaqiradi. Fuqarolar yig'ini,
barcha aholini yig'ishning iloji bo'lmagan hollarda, belgilangan vakillik me'yorlari asosida
o'tkaziladi. Rais (oqsoqol), uning maslahatchilari fuqarolar yig'inida saylanadi. Fuqarolar
yig'ini raisi (oqsoqol) doimiy ishlovchi bo'g'in. Rais o'z mahkamasiga ega bo'lib, uning
miqdori rais o'z vazifasini bajarishga imkoniyat yaratadigan darajada tuziladi.
O'zbekistonda fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlarini takornillashtirish,
zarur holatlarda yiriklashtirish tadbir-lari ko'rilmoqda. Agar 1994- yilda 12 mingdan ortiq
o'zini o'zi boshqarish organlari shakllantirilgan bo'lsa, ularning soni 2001-yilda 7847 tani
tashkil etdi. 1999- yil 14-aprelda qabul qilingan „Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish
organlari to'g'risida"gi yangi tahrirdagi qonunda ularning vakolatlari va huquqi
kengaytirildi. Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlariga, shuningdek, mahalla
fuqarolar yig'iniga: aholi manfaatlarini ifodalash va uning nomidan qarorlar qabul qilish;
qonun hujjatlarining, shuningdek, o'z qarorlarining ijro etilishi bo'yicha jamoatchilik
nazoratini amalga oshirish; atrof-muhitni muhofaza qilish va obodonlashtirish yuzasidan
o'z hududida joylashgan korxona, muassasa va tashkilotlar rahbarlarining hisobotlarini
eshitish huquqlari berildi.
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
Fuqarolarning o'zini o'zi boshqarish organlariga saylovlar aholining ijtimoiy faolligi,
siyosiy ongi tobora yuksalib borayotganligidan guvohlik beradi. 1998-yil noyabr-dekabr
oylarida bo'lib o'tgan saylovlar bilan bog'liq bo'lgan fuqarolar yig'inlarida 8,4 mln kishi yoki
respublikadagi katta yoshdagi aholining 70 foizi ishtirok etdi. Fuqarolarning o'zini o'zi
boshqarish organlariga 7574 nafar rais va 71034 nafar maslahatchi saylandi. O'zini o'zi
boshqarish organlari rahbarlarining ma'lumot darajasi ham oshib bormoqda. 1998- yilda
saylangan rais (oqsoqol)larning 65,5 foizi oliy ma'lumotli mutaxassislar ekanligi buning
guvohidir.
2001- yil iyun-iyul oylarida Samarqand viloyatidagi 1042 ta fuqarolarning o'zini
o'zi boshqarish organlariga bo'lgan saylovlarga 1 mln. 120 mingdan ortiq fuqaro vakillari
ishtirok etdi. 1042 nafar rais (oqsoqol) saylandi, ularning 68 nafari xotin-qizlardir.
2001- yilda respublikamizda 6289 ta mahalla fuqarolar yig'ini, 108 ta shaharcha,
1320 ta qishloq va 131 ta ovul fuqarolar yig'ini, ular tomonidan saylangan o'zini o'zi
boshqarish or ganlari faoliyat ko'rsatdi. Ular qonunchilikni ta'minlash, Prezident
farmonlarini, hukumatning, hokimiyat vakillik organlari va hokimlarning qarorlarini ijro
etish borasida davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga ko'maklashmoqda.
Hududlarni obodonlashtirish, kichik korxonalar, fermer va dehqon xo'jaliklarini
tashkil etish, tomorqa uchastkalaridan samarali foydalanish masalalarini hal qilish o'zini
o'zi boshqarish organlarining diqqat markazida turibdi. Bu organlar barqarorlikni saqlab
turish, diniy mutaassiblik kayfiyatidagi ko'rinishlarning oldini olish, o'zingni, o'z oilangni
Do'stlaringiz bilan baham: |