O'zbek xalqining davlat qurilishidagi tarixiy tajribasi va tarkib topgan boy an'analari

shaharlardan,  shuningdek  shaharlar  tarkibiga  kiruvchi  tumanlardan  tashqari)  xalq
deputatlari  Kengashlari  davlat  hokimiyatining  vakillik  organlaridir", deb  aniq  belgilab
qo'yildi.  Shahar  tarkibiga  kiruvchi  tumanlarda  va  tumanga  bo'ysunuvchi  shaharlarda
vakillik  organlari  tuzilmaydi.  ,,Xalq  deputatlari  viloyat,  tuman  va  shahar  Kengashlariga
saylov  to'g'risida"  gi  Qonunda  vakillik  organlariga  21  yoshga  to'lgan  fuqarolar  saylanadi.
Saylovlar ko'ppartiyaviylik, muqobillik asosida o'tadi. Xalq deputatlari viloyat va Toshkent
shahar  Kengashlariga  60  tadan  ko'p  bo'lmagan,  tuman  va  shahar  Kengashlariga  esa  30
tadan  ko'p  bo'lmagan  deputatlar  5  yil  muddatga  saylanadi.  Mustaqillik  yillarida  1994-
yildan  e'tiboran  har  5  yilda  xalq  deputatlari  viloyat,  tuman  va  shahar  Kengashlariga
ko'ppartiyaviylik,  muqobillik  asosida  saylovlar  bo'lib  o'tdi.  Jumladan,  1999-yilgi  saylovda
xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga 6145 na-far deputat saylandi.
Hokimlikning tashkil       etilishi
O'zbekiston Respublikasida mahalliy ijroiya hokimiyati organi qayta tashkil etildi.
Bu borada milliy davlatchilik tarixi tajribasidan ijodiy foydalanildi. Jumladan, Amir Temur
davridagi  davlatchilikka  nazar  tashlasak,  o'sha  zamonlarda  viloyatlar,  shaharlar  hokimlar
tomonidan yakkaboshchilik asosida boshqarilganiga guvoh bo'lamiz.
1992-yil 4-yanvarda ,,O’zbekiston Respublikasining mahalliy hokimiyat idoralarini
qayta  tashkil  etish  to'g'risida"  Qonun  qabul  qilindi.  Mazkur  qonunga  muvofiq
respublikaning  hamma  hududida  mahalliy  ijro  hokimiyati  organi  sifatida  hokim  lavozimi
ta'sis etildi. Hokimlar faqatgina ijro hokimiyati organlarigagina emas, shuningdek, mahalliy
vakillik  organlariga  ham  rahbarlik  qiladigan  organ  sifatida  mustahkamlandi.  Hokimning
vakolat  muddati  5  yil  bo'lib.  u  tegishli  hududda  vakillik  organiga  ham,  ijro  hokimiyatiga
ham boshchilik qiladigan mansabdor shaxs hisoblanadi.
Ijro  organlarida  bog'liqlikni  ta'minlash  maqsadida,  viloyat  hokimlari  O'zbekiston
Prezidenti  tomonidan,  tuman  va  shahar  hokimlari  viloyat  hokimi  tomonidan  lavozimiga
tayinlanadi  va  lavozimidan  ozod  qilinadi  hamda  bu  masalalar  tegishli  xalq  deputatlari
Kengashlari  tomonidan  tasdiqlanadi,  Vakillik  organlari  tuzilmaydigan  shahar  tarkibidagi
tumanlarda  va  tumanga  bo'ysunuvchi  shaharlarda  ham  hokimiyatlar  ta'sis  etildi,  ularning
apparati  —  hokimiyat  tashkil  etildi.  Viloyat  hokimlari  va  Toshkent  shahar  hokimi
O'zbekiston  Prezidentining  shu  joylardagi  vakili  hisoblanadi.  Toshkent  shahar  tumanlari
hokimlari esa Toshkent shahar hokimining vakillari hisoblanadi.
1992-yilda  Toshkent  shahrida  va  12  ta  viloyatda,  159  ta  qishloq  tumani  va  18  ta
shahar  tumanida  hamda  120  ta  shaharda  hokimlar  tayinlandi  va  tasdiqlandi,  ularning
apparati — hoki miyatlar tuzildi.
Mahalliy  hokimiyat  organlari  vakolatiga  kiradigan  masalalar  va  vazifalar
Konstitutsiyaning  100-  va  101-  moddalarida  aniq  belgilab  qo'yilgan.  Ular  quyidagilardan
iborat:
· qonuniylikni, huquqiy tartibotni va fuqarolarning xavfsiz ligini ta'minlash;

---

 
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
· hududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish;
· mahalliy budjetni shakllantirish va uni ijro etish, mahalliy soliqlar, yig'imlarni
belgilash, budjetdan tashqari jamg'armalarni hosil qilish;
· mahalliy kommunal xo'jalikka rahbarlik qilish;
· atrof-muhitni muhofaza qilish;
· fuqarolik holati aktlarini qayd etishni ta'minlash;
· normativ  hujjatlarni  qabul  qilish  hamda  O'zbekiston  Respublikasi
Konstitutsiyasiga  va  O'zbekiston  Respublikasi  qonunlariga  zid  kelmaydigan
boshqa vakolatlarni amalga oshirish;
· O'zbekiston  Pespublikasi  qonunlari,  Prezident  farmonlari,  davlat  hokimiyati
yuqori organlarining qarorlarini amalga oshirish;
· xalq  deputatlari  quyi  Kengashlari  faoliyatiga  rahbarlik  qi lish,  respublika  va
mahalliy ahamiyatga molik masalalarni muhokama qilishda qatnashish.
Mustaqillik yillarida mahalliy hokimiyatni shakllantirish bo'yicha amalga oshirilgan
islohotlar  natijasida  ijro  hokimiyati  bilan  vakillik  hokimiyati  bir-biridan  rasman  ajratildi.
Hokimlar xalq deputatlari Kengashlariga bo'ysunmaydi, ammo Kengash oldida liisob berib
turadi.  Shu  bilan  birga  hokimlarni  joylarda  ham  vakillik,  ham  ijro  hokimiyati  organlariga
boshchilik  qilish  holati-ni  vakillik  organlari  hokimlarga  bo'ysunadi,  deb  tushunmaslik
kerak. Vakillik organlari hokimlarga bo'ysunmaydi, vakillik or ganlari ishini tashkil qilishga
hokimlar boshchilik qiladilar.
Hokim  mahalliy  ahamiyatga  molik  barcha  masalalarni  fuqaro-laming  manfaatiga
mos ravishda hal qilish bilan shug'ullanadi. Shu maqsadda barcha korxonalar, muassasalar,
tashkilotlar, birlashmalar, mansabdor shaxslar va fuqarolar tomonidan ba-jarilishi rnajburiy
bo'lgan qarorlar qabul qiladi. Hokimlar o'zlari rahbarlik qilayotgan organlarning qarorlari va
faoliyati uchun shaxsan javobgardir.
O'zbekistonning  mustaqil  taraqqiyot  tarixi  guvohlik  beradiki,  ayrim  hokimlar  o'z
faoliyatida jiddiy xatolarga yo'l qo'ymoqdalar. O'zlariga yuklatilgan mas'uliyatli vazifalarni
bajarishni  uddalay  olmagan,  o'z  lavozimini  suiiste'mol  qiluvchi  hokimlar  ham  uchrab
turadi.  Bunday  hollarda  ular  vakolat  muddatidan  oldin  hokimlik  lavozimidan
chetlashtirilmoqda.
Shunday  qilib,  Mustaqillik  yillarida  markaziy,  viloyat,  sha har  va  tumanlar
darajasidagi  davlat  hokimiyati  va  boshqaruv  tartiblari  tubdan  yangi  shaklda  barpo  etildi.
Mahalliy  davlat  hokimiyatini  shakllantirishda  o'zbek  milliy  davlatchiligining  tari-xiy
an'analari, rivojlangan davlatlarning zamonaviy tajribalari inobatgaolindi.
Sud hokimiyati
Demokratik  davlat  qurilishida  sud  ho kimiyatini  shakllantirish  muhim  aha miyatga
ega. Sud hokimiyati demokratik davlatda mustaqil ho-kimiyat hisoblanadi.
O'zbekiston  Respublikasida  sud  hokimiyati  qonun  chiqaruvchi  va  ijro  etuvchi
hokimiyatlardan, siyosiy partiyalardan, boshqa jamoat birlashmalaridan mustaqil holda ish
yuritadi. (O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 106-moddasi).
O'zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi  va  1993-  yil  2-sentabrda  qabul
qilingan  »Sudlar  to'g'risida"  &. qonun  asosida  sud  islohotlari  o'tkazildi.  O'zbekiston
tarixida  birinchi  marta  O'zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyaviy  sudi,  Qoraqalpo g'iston
Respublikasi  Konstitutsiyaviy  nazorat  qo'mitasi  tuzildi.  Konstitutsiyaviy  sud  siyosat  va
huquq sohasidagi mutaxassislardan tuziladi.

---

 
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy Sudi:
qonunlarning,  Prezident  farrnonlarining,  hukumat  va  davlat  hokimiyati  mahalliy
organlari qarorlarining, O'zbekiston Respublikasi davlatlararo shartnomalarining va boshqa
majburiyatlarning O'zbekiston Pespublikasi Konstitutsiyasiga mosligini aniqlaydi;
Qoraqalpog'iston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  O'zbekiston  Respublikasi
Konstitutsiyasiga,  Qoraqalpog'iston  Res publikasi  qonunlarining  O'zbekiston  Respublikasi
qonunlariga muvofiqligi to'g'risida xulosa beradi;
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlari normalariga sharh beradi;
O'zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasi  va  qo nunlari  bilan  berilgan  vakolat
doirasida boshqa ishlarni ham ko'rib chiqadi.
O'zbekiston  Respublikasi  va  Qoraqalpog'iston  Respublikasi  sud  tizimining  boshqa
tarmoqlari tashkil etildi (12- chizma).
O'zbekiston Respublikasi sud hokimiyati 2000-yil 14-dekabrda qabul qilingan yangi
tahrirdagi  ,,Sudlar  to'g'risida"  va  2001-  yil  29-  avgustda  qabul  qilingan  „  Jinoiy  jazolarni
liberallashtirilishi 
munosabati 
bilan 
O'zbekiston 
Respublikasining 
jinoyat,
jinoyat-protsessual  kodekslari  hamda  ma'muriy  javobgarlik  to'g'risidagi  kodeksiga
o'zgartirishlar  va  qo'shimchalar  kiritish  haqida"  gi  qonunlar  asosida  yanada  takomillashib
bormoqda.  Sud  ishlarida  qonuniylikka  amal  qilishga,  gumon  qilinuvchi,  ayblanuvchi,
sudlanuvchining  sud  himoyasi  huquqi  bilan  ta'minlanishiga,  fuqarolar  huquq  va
erkinliklarining  himoyalanishiga  e'tibor  tobora  yaxshilanib  bormoqda.  Sud  hokimiyati
qonunning  ustunligini,  barcha  fuqarolarning  qonun  oldida  tengligini  ta'minlash  yo'lida
faoliyat ko'rsatmoqda.
O'zbekistonda  sudlar  ixtisoslashtiriladi,  fuqorolik  va  jinoiy  ishlar  bo'yicha  alohida
sudlar  tashkil  etildi.  Sudlar  sud  qarorlarini  ijro  etish  kabi  o'zlariga  xos  bo'lmagan
vazifalardan  ozod  qilindi.  2008-yil  1-yanvardan  mamlakatda  o'lim  jazosi  bekor  qilindi,
fuqarolarni  qamoqqa  olishga  sanksiya  berish  huquqi  prokuraturadan  sudlarga  o'tkazildi.
Demak, mamlakatimizda jinoiy jazolashning eng insonparvar huquqiy tizimi tashkil etildi.
Muxtasar  aytganda,  O'zbekiston  Respublikasida  prezidentlik-respublika  boshqaruv
tizimi qaror topdi. Qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari bir-biriga daxlsiz
holda faoliyat yuritmoqda.
8- §. Mahalliy o'zini o'zi boshqarishning tashkil etilishi
O'zbekiston taraqqiyotining bosh yo'li jamiyatni demokratlashtirish, adolatli, ochiq
fuqarolik jamiyati qurishdan iboratdir.
Demokratik jamiyat qurish bobida hamma davlat uchun tayyor qolip va andazalar
yo'q.  Islom  Karimov  dunyoda  bir-biriga  o'xshagan  ikkita  inson  bo'lmaganidek,  bir-biriga
aynan  o'xshagan  ikki  davlat  ham  yo'q  deganida  haqlidir.  To'g'ri,  demokra tik  jamiyatning
xalqaro  miqyosda  e'tirof  etilgan  tamoyillari  bor:  insonning  o'z  xohish-irodasini  erkin
bildirishi va uni amalga oshirishi; ozchilikning ko'pchilikka bo'ysunishi; davlat va jamiy at
boshqaruvida  qonun  ustuvorligi;  davlat  hokimiyat  organlarining  saylab  qo'yilishi  va
ularning  saylovchilar  oldida  hisob  berishi  va  boshqalar.  O'zbekiston  demokratik  jamiyat
qurishda  ana  shu  tamoyillarga,  umumjahon  sivilizatsiyasiga  asoslandi.  Shuningdek,
xalqimizning  necha  ming  yillik  tarixiy  va  ma'naviy  taraqqiyotining  hosilini,  milliy
davlatchiligimiz  negizlarini,  buyuk  madaniyatimiz  tomirlarini,  ma'naviy  merosimiz
ildizlarini,  milliy  xususiyatlarimiz  va  boy  an'analarimizni  yangi  jamiyat  qurilishiga  tatbiq

---

 
( Word Converter - Unregistered )
http://www.word-converter.net
etish yo'lidan bormoqda.
Demokratik  jarayonning  individualizm  falsafasiga  tayanuvchi,  inqilobiy
o'zgarislilarga  moyil  g'arb  namunasi  O'zbekistonga  unchalik  to'g'ri  kelavermaydi.  Sharq
falsafasi  va  islom  dini  ta'limotlarini  aks  ettiruvchi  hamjihatlik  g'oyasi  va  jamoatchilik
fikrining ustuvorligiga tayanuvchi sharqona demokratik qadriyatlar O'zbekiston uchun asos
qilib  olindi.  O'zbekistonda  shoshmashosharlikka  yo'l  qo'yilmasdan,  odamlarning  tafakkuri
va ijtimoiy saviyasi bilan demokratik o'zgarishlar darajasi va sur'atlari bir-biriga qanchalik
mutanosib ekanligi hisobga olinmoqda.
O'zbekiston  yangi  jamiyat  qurishda  adolat  va  haqiqat  g'oyasiga  asoslanmoqda.
Respublikamizda  odamlar  o'z  qobiliyati  va  ehtiyojlarini  to'la  namoyon  qilish  va  amalga
oshirishlari  uchun  zarur  bo'lgan  dastlabki  teng  imkoniyatlarni,  shu  jarayonni  vujudga
keltiradigan  huquqiy  mexanizmni  yaratishga  katta  e'tibor  berildi.  Negaki,  busiz  adolatli
jamiyat  qurib  bo'lmaydi.  Ana  shunday  imkoniyatlar  yaratilgandan  keyingina,  har  bir
insonning  taqdiri,  turmushi,  jamiyatdagi  o'rni  uning  o'ziga,  salohiyatiga,  mehnat  qilish
istagi, oqilu uddaburonligiga bog'liq bo'ladi.
Mahalla 
 Fuqarolarning  o'zini  o'zi  boshqarish    masalalari  fuqarolik  jamiyatini
shakllantirishning ajralmas qismidir. Vatanimiz tarixi guvohlik beradiki, O'zbek jamiyatida
jamoa bo'lib yashashning sinalgan shakli mahalladir. „ Mahalla" so'zi arabcha ,,Mahallun"
so'zidan kelib chiqqan bo'lib, aholi yashaydigan joy, guzar, uy-joy mavzelari degan ma'noni
anglatadi. Mahalla shaharlar ichidagi kichik hududiy birlik bo'lib, o'tmishdan meros bo'lib
kelmoqda.  Ma'lum  bir  mahallada  istiqomat  qiluvchi  odamlar  faqat  qo'ni-qo'shnichilik
rishtalari  bilangina  emas,  balki  ichki  tartib-qoida,  ma'naviy-axloqiy  normalar,  urf-odatlar,
an'analar,  umumiy  manfaatlar  va  majburiyatlar  bilan  ham  bog'liqdir.  Agar  Yevropa
mamlakatlaridagi  shaharlarda  odamlar  ijtimoiy  kelib  chiqishiga  qarab  »aslzodalar