Oʻzbek tilshunosligida kelishik kategoriyasining oʻrganilishi

Oʻzbek tilshunosligida kelishik kategoriyasining oʻrganilishi

Kelishik morfologik kategoriyalar ichida oʻzining sintaktik tabiati gʻoyat ustunligi bilan ajralib turadi. Har qanday kelishik, odatda, oʻzi shakllantirayotgan soʻzni boshqasi bilan bogʻlaydi.

MASALAN:

Vakillarni kutib

oling,

ozdan koʻp afzal,ukamning kitobi

Kelishiklarning oʻz semantik xususiyatlarini ikki jihatdan sharhlash mumkin

1.Kelishiklar oʻz semantikasiga ega emas

(Ular muayyan sintaktik vazifa bajaradi)

2.Kelishiklar oʻz semantikasiga ega. 

Kelishiklarning oʻz semantikasiga ega boʻlishini ikki jihatdan sharhlash mumkin

1. Falsafiy jihat: har qanday borliq-har qanday til birligi kabi kelishiklarning ham mavjud boʻlishi ularning mohiyatan ziddiyatli ikkilangan boʻlishini talab qiladi. Sintaktik jihat ushbu ziddiyatning bir qutbi (uning mavjudligi hech kimda shubha tugʻdirmaydi) boʻlsa, ikkinchi qutb (uning borligi biroz shubhaliroq tuyulsa ham) aynan semantikadir

2.Lisoniy jihat: kelishiklarga mohiyatan xos boʻlgan ziddiyatli jihatlar har birining realizatsiyasi uchun qulay lisoniy sharoitlar mavjud. Sintaktik jihatning yorqin realizatsiyasi uchun bunday imkoniyat ancha keng boʻlsa, semantik jihat uchun bu xil imkoniyat chegaralangandir. Soʻzning sintaktik vazifa oʻzgarmagan holda turli kelishiklarni qabul qila olish oʻrinlari ana shu xil (semantik jihatning yorqinlashuvi) imkoniyatni yuzaga keltiradi

Hozirgi oʻzbek adabiy tilida kelishiklarning miqdori masalasida turlicha qarashlar mavjud boʻlib kelgan. Ulardan eng koʻp tarqalganiga koʻra kelishiklar 6 ta

1. Bosh kelishik - Ø

2. Qaratqich kelishigi - ning 3. Tushum kelishigi - - ni

4. Joʻnalish kelishigi - -ga

5. Oʻrin-payt kelishigi - - da

6. Chiqish kelishigi- - dan

Tadqiqotlar natijasida kelishiklarning qoʻllanilish koʻrsatkichlari hisoblab chiqilgan

1.Bosh kelishik 44.1%

2.Tushum kelishigi 17.5%

3.Joʻnalish kelishigi 13.3%

4.Qaratqich kelishigi 11.3%

5.Oʻrin-payt kelishigi 7.3%

6.CHiqish kelishigi 6.5%

Title text addition

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film

Title text addition

The user can demonstrate on a projector or computer, or print the presentation and make it film