O‘zbek tilshunosligi kafedrasi

Özge ko‘makchisi (tashqari, o‘zga) qipchoq tillarida saqlangan: uyg‘. (Farg‘.).özgä, turkm., qum., q.balq., qoz. özge, qirg‘. özgö, tuv. öske, olt. öskö. U “boshqa” ma’nosidagi özge so‘ziga to‘g‘ri keladi: q.qalp. özge, q.tur. özgä. Özgä so‘zini öz (o‘ziniki) so‘zining jo‘nalish kelishigidagi formasi, deb hisoblaydilar. U turkiy öz ga (boshqa, begona) bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Mo‘g‘ul tilida saqlangan o:r (boshqa<tashqari) ushbu ma’nodagi öz (badan ma’nosidagi emas) o‘r.tur. ödür, özür (ajratish, saylash) misol bo‘loladi. Ayniqsa, ödür-ad їr (ajratish, saylash), o‘rx. adїn (boshqa), boshqa<ad-ajratish, boshqa bo‘lmoq xarakterlidir.
Ayrim turkiy tillarda uchraydigan etimologiyasi noaniq bo‘lgan ko‘mak-chilarga quyidagilar kiradi: qoz., uyg‘. bola, tat(dial.). böla, bäla, bala, sal. vul, vule, pule (ketidan, orqasidan); q.balq. sartїn, qar. Sortun(uchun), sartїn, sarїn, tat(dial.). sartän (uchun) sabablitomon+tїn–chiqish kelishigi qo‘shimchasi) yoki -in – vosita kelishigi qo‘shimchasi; qirg‘., turkm.(dial). cheyin, q.qalp., qoz. sheyin (gacha), o‘r.turkm.(dial). chekem, cheki:m (gacha); qirg‘. sїmaq, tat. säman//sämaq, boshq. hämaq (o‘xshash, si - o‘xshatish ma’nosi +maq); turkm. yana (uchun, chiqish kelishigi bilan) ga (jo‘nalish kelishigi bilan), tur. (kam). yana (tomondanozarb. yana (uchun), chig‘. yana, tat. yañqara (tomonga...ga). V.Bang: yaña (tomon), o‘r.usm. yana (tomon), deb taxmin qiladi.
2.4. Sifat ko‘makchilar. Ushbu guruhda guruhlararo ko‘makchilar sanalgan oqshash (o‘xshash), yaqїn (yaqin), yag‘їq (atrofida), artїq, aslam (ortiq), böten (boshqa) mansubdir.
Shimoli-sharqiy guruhdagi tillarda oqshash bosh kelishik tomonidan boshqariladi: xak. osxas (dial.). oxsas), tuv. oshqosh, shor. oshqash//ushqash// ishqush, tuv. їshqash, q.balq. ushash–jo‘nalish kelishigini taqozo etadi (q.qalp. qusap, qusag‘an, usag‘an–ravishdosh va fe’lning sifatdosh formasi usa). Ushbu variantlarning barchasi oqsha (o‘xshamoq) fe’lidan hosil qilingan (o‘r.qirg‘., oqshosh (o‘xshash), qar. uqshash (o‘xshash), qr.tat. uqshash, kr.qar. oxshash, oqshash~no‘g‘. usas).