O`zbek tilshunosligi kafedrasi o`qituvchisi R. Yusubovaning O`zbek filologiyasi fakulteti 2-kurs talabalari uchun

Qirq 
dastgoh tinimsiz ishlar, uni faqat 
o’n
kishi boshqarardi.
2.Sonlar hech qachon o`ziga belgi ifodalovchi so`zlarni tobe qilib kelmaydi, ya’ni 
aniqlovchi olmaydi 
3.Sonlar ot oldida aniqlovchi vazifasida kelganda, ko`pincha keyingi hokim bo`lakka 
nisbatan ot bilan birikmali bo`lak hosil qilgan holatda munosabatga kirishadi: 
uchta odam 
kelmadi
gapini aniqlovchisiz-
odam kelmadi
holida qo`llab bo`lmaydi, ma’noda g’alizlik 
yuzaga keladi.

---

4.Ba`zan son va sifat yonma-yon otning aniqlovchi vazifasida kelishi mumkin: 
bitta 
qizil olma
kabi. Bunday o’rinlarda oldin son-aniqlovchi, keyin sifat-aniqlovchi keladi. 
5.Sonlar gapda ko`pincha aniqlovchi, kesim, ega, to`ldiruvchi vazifasida keladi. 
T O P SH I R I Q 
Jadvalni to’ldiring. 
Son kesim 
vazifasida 
Son 
ega 
vazifasida 
Son 
aniqlovchi 
vazifasida 
Son 
to`ldiruvchi 
vazifasida 
Masalan: Uchinchi qo’shnim murabbiya bo’lib ishlaydi (aniqlovchi vazifasida). 
???Muammoli savol: –lar affiksi sonning qaysi turlariga qo’shiladi hamda bu sonlar 
qanday ma’no anglatadi? 
T O P SH I R I Q 
Quyida berilgan savol va topshiriqlarga yozma javob bering. 
1.
 
Sanoq songa xos morfologik xususiyatlarni ayting? 
2.
 
Sonning qaysi turlari hisob so’zlar bilan birgalikda qo’llanadi? 
3.
 
–ta affiksi so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalarni qay yo’sinda qabul qiladi? 
4.
 
Bitta ham gapirmadi, bittayam kulmadi birikmalarini izohlang?
Sonlar ma`no va grammatik xususiyatlariga ko`ra dastlab ikkiga bo`linadi: miqdor 
sonlar va tartib sonlar, miqdor sonlar predmetning miqdori, sanog`iga ko`ra belgisini, tartib 
sonlar esa ularning tartibi sirasiga ko`ra belgisini ko`rsatadi. 
Miqdor sonlar predmetlarni sanash, donalash, taqsimlab yoki taxminlab ko`rsatish 
uchun qo`llanadi. 
Sonning bu turi quyidagicha grammatik xususiyatlariga ko`ra tartib sonlardan 
farqlanadi: 
-Miqdor sonlar o`ziga xos morfologik ko`rsatkichlarga ega. Tartib sonlar esa 
–(i) inchi
affiksi orqali yasaladi. 
-Miqdor sonlar hisob so`zlari (numerativlar) bilan birga qo`llanadi. Tartib sonlar esa bu 
xil so`zlarsiz ishlatiladi. 

---

-Miqdor sonlar juftlashib kela oladi, tartib sonlarda esa bunday xususiyat yo`q. 
-Miqdor sonlar birikmali holda uchdan bir, to`rtdan uch kabi formalarda ishlatiladi, 
tartib sonlar esa bunday qo`llanmaydi. 
- Miqdor solnlar