O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

qo‘shimcha	Misol	Ravish yasovchi qo‘shimcha
Misol
-cha	Yangicha	-lay(-layin)	butunlay(in)	-larcha	mardlarcha
-an	Vjdonan	-iga	Nomiga	-chasiga	harbiychasiga
-ona	do‘stona	-siga	qatorasiga	-ligicha	xomligicha
-in	Oldin	-incha	ko‘pincha	-lab	haftalab
no-	Noiloj	bar-	Barvaqt	be-	beto‘xtov
-siz	Navbatsiz	-chang	ko‘ylak chang	-namo	uyalgannamo
-gacha	kechgacha	-lama	biryoqlama

Eslatma! O‘zbek tilida ayrim otlar, sifat va sonlar egalik (III shaxs) va kelishik qo‘shimchalari (-ga,-da,-dan) bilan yaxlitlanib ravish turkumiga ko‘chadi. Bu hodisa tilshunoslikda ravishlashish (adverbializatsiya) deb yuritiladi. Bu usulda hosil qilingan ravishlar so‘z tarkibi tahlilida ma’noli qismlarga ajratilmaydi. Masalan, kechasi, ertaga, birga, pastda, o‘ngda, yolg‘ondan, birdan, so‘ngra, avvallari , yaqinda, yaqindan

Qo‘shma ravishlar 2 mustaqil asosdan tashkil topib, qo‘shib yoki ajratib yoziladi: Masalan, biroz (qo‘shib), bir talay (ajratib).

O‘zbek tilida qo‘shma ravishlar quyidagicha hosil qilinadi.

1. 
   Bir so‘zidan keyin o‘rin, payt yoki miqdor bildiruvchi so‘zlarni keltirish yordamida. Masalan, bir yerda, bir zumda, bir dam, biroz, bir talay
   
2. 
   Ayrim olmoshlardan keyin o‘rin yoki payt ma’nosini bildiruvchi so‘zlarni keltirish yordamida. Masalan, har kuni, har vaqt, har gal, shu payt, o‘sha yoqdan, hech vaqt.
   

Juft ravishlar ikki ravishni ketma-ket keltirish orqali hosil qilinadi. Ular chiziqcha bilan yoziladi. Juft ravishlar sinonim, antonim, uyadosh munosabatda bo‘ladi. Masalan, asta-sekin, ochiq-oydin, erta-yu kech, qishin-yozin, uzil-kesil, ura-sura.

Takroriy ravishlar ham chiziqcha bilan yoziladi. Ular o‘zbek tilida quyidagicha hosil qilinadi:

1. 
   Ravish turkumi aynan takrorlanadi: asta-asta, tez-tez, ko‘p-ko‘p.
   
2. 
   Boshqa turkumlarga oid so‘zlarni -ma, ba- affikslari bilan takrorlash orqali: so‘zma-so‘z, galma-gal, birma-bir, yuzma-yuz, qo‘lma-qo‘l, ko‘chama-ko‘cha, birma-bir, dam-badam, qadam-baqadam.
   
3. 
   Ba’zi sifat, olmosh va ravishlarni chiqish kelishigi yordamida takrorlash. Masalan, uzundan uzoq, to‘g‘ridan to‘g‘ri, o‘zidan o‘zi, ko‘pdan ko‘p
   

Eslatma: O‘zbek tilida so‘zlarni juftlash va takrorlash yo‘li bilan hosil qilingan ravishlar ham yasama sanaladi³. So‘zlarni takrorlash va juftlash yo‘li bilan ravish yasalganda, ular quyidagi so‘z turkumlaridan bo‘ladi:

1. Ot-ot (qator-qator, tun-kun, yildan yilga).

2. Sifat-sifat (uzundan uzun, ochiqdan ochiq).

3. Fe’l-fe’l (uzil-kesil, qo‘sha-qo‘sha, qo‘yarda-qo‘ymay, bilinar-bilinmas).

4. Ravish-ravish (oldinma-keyin, nari-beri, hali-beri, birin-ketin).

5. Olmosh-olmosh (o‘z-o‘zidan, o‘z-o‘zicha, o‘zidan o‘zi, unda-bunda).

6. Son-son (birma-bir, uchma-uch).

7. Тaqlid so‘z-taqlid so‘z (taqa-taq, shart-shurt) va boshqalar.

Аdabiyotlar

1. Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2009.

2. Sayfullayeva R., Mengliyev B., Boqiyeva G. va b. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Darslik. – Toshkent: Fan va texnologiyalar, 2010.

3. Rahimov S., Umurqulov B. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Darslik. – Toshkent: O‘qituvchi, 2003.

21-ma’ruza. Taqlidlar. O‘rganilish tarixi. Taqlidning umumiy grammatik xususiyatlari. Taqlidning lug‘aviy-grammatik guruhlari.