O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

5-seminar. Ravish va uning grammatik xususiyatlari. Taqlid va uning grammatik xususiyatlari.

Reja

1. Ravish haqida ma’lumot.

2. Ravishning grammatik xususiyatlari

3. Ravish o’zgarmas so’z turkumi sifatida

4. Taqlid haqida ma’lumot.

5. Taqlidning grammatik xususiyatlari

6. Taqlidning tuzilishiga ko’ra turlari

Ravish hamisha tilshunoslikning muammoli masalasidan bo’lib kelgan. Uni o’rgangan olim V.V.Vinogradov «mustaqil so’zning hech bir guruhiga sig’may qolgan so’z ravish turkumiga yig’ilgan» deb haqqoniy baho bergan edi. Uning ma’no va vazifasi ot, sifat, son, olmoshga yaqin turishi arab va Yevropa tilshunosligida qayd etilgan. SHarq va g’arb tilshunosligi ravishni ma’no va vazifasi jihatidan emas, balki boshqa birortasiga xos bo’lmagan belgi – o’zgarmaslik belgisi bilan ismdan farqlaydi. Biroq o’zbek tili grammatik qurilishining tavsifiga bag’ishlab yozilgan ko’plab ilmiy adabiyot va darslikda ravishning o’zgarmaslik tabiati inobatga olinmagan. Tilshunoslar o’zbekcha ravishni rus tilidagi «narechie»ning muqobili sifatida talqin qilishgan, natijada [kecha], [kunduz], [tong], [oqshom] kabi payt oti, [atrof], [o’rta], [u yerda], [bu yerda], [old], [orqa] kabi o’rin oti, [oz], [mo’l], [butun], [to’la] kabi miqdor sifati, [keyin], [past], [baland], [yuqori] kabi o’rin sifati ravish turkumi doirasida o’rganilgan.

«Asosan harakatning, qisman predmetning belgi, miqdor yoki holatini bildiruvchi o’zgarmas so’z» – ravishning so’z turkumi sifatidagi UGMsi.