O’zbek tilidan uslubiy qo’llanma (Bakalavriatda rus tilida tahsil oladigan barcha yo’nalishdagi talabalar uchun)

MORFOLOGIYA
SO‘Z TURKUMLARI
(Части речи)
Морфология изучает части речи и их грамматические категории.
В узбекском языке шесть самостоятельных частей речи: ot (существительное), sifat (прилагательное), son (числительное), olmosh (местоимение), fe’l (глагол), ravish (наречие); три служебных частей речи: ko‘makchi (послелог), bog‘lovchi (союз), yuklama (частица).
Кроме того в узбекском языке три особых групп слов: undovlar (междометия), modal so‘zlar (модальные слова), taqlidiy so‘zlar (подражательные слова).

So‘zlarning eng umumiy xususiyatiga ko‘ra turi	Turi	So‘rog‘i	Grammatik belgisi	Ma’nosi	Sintaktik xoslanishi
Mustaqil so‘zlar (umumiy kategorial ma’noga ega bo‘lgan so‘zlar)	Ot	Kim? Nima? Qayer?	Egalik, kelishik, ko‘pchilik shakllari bilan o‘zgaradi	Narsa-buyum (konkret va abstrakt) ni bildiradi	Ega, to‘ldiruvchi, qaratqich, aniqlovchi, o‘rin holi, ot kesim
	Sifat	Qanday? Qanaqa? Qaysi?	Daraja va kuchaytirish shakllariga ega	Narsa-buyum belgisini bildiradi	Sifatlovchi aniqlovchi
	Son	Qancha? Necha? Nechanchi?	O‘ziga xos Grammatik kategoriya (tartib, to‘da, taxmin, taqsim) larni ifodalovchi Grammatik shakllarga ega	Narsa-buyum belgisini (miqdori, sanog‘i, tartibi) ni bildiradi	Aniqlovchi, kesim, ega, to‘ldiruvchi
	Olmosh	Kim? Nima? Qayer? Qanday? Qanaqa? Qaysi? Qancha? Necha?	Ot xarakteridagi olmoshlar otning, sifat xarakteridagi olmoshlar sifatning, ravish xarakteridagi olmoshlar ravishning, son xarakteridagi olmoshlar sonning grammatik belgilariga ega	Umumlashgan narsa-buyum, umumlashgan belgi, umumlashgan miqdor ma’nolarini ifodalaydi	Ot, sifat, son, ravish bajargan sintaktik vazifalar uchun xoslangan
	Fe’l	Nima qilmoq? Nima bo‘lmoq?	Shaxs-son, zamon, mayl, nisbat, bo‘lishli, bo‘lishsizlik shakllariga ega	Harakat, holat ma’nolarini bildiradi	Kesim
	Ravish	Qanday? Qanday qilib? Qay tarzda? Qay holda qachon? Qayerga? Qayerdan? Qayerda?	O‘zgarmaslik xususiyatiga ega. Daraja shakli mavjud (holat ravishlarida)	Harakat, holat belgisini bildiradi	Hol
Yordamchi so’zlar (umumiy kategorial ma’noga ega bo’lmagan so’zlar)	Ko‘makchi	-	O‘zgarmaydi, ayrim kelishik (bosh, chiqish, jo‘nalish) lardagi so‘zlarga xos qo‘llanadi	Qo‘shma gap qismlarini va sodda gap bo‘laklarining sintaktik munosabatlarini (vosita, maqsad, sabab, vaqt, makon kabi sintaktik munosabatlar) ifodalaydi
	Bog‘lovchi	-	O‘zgarmaydi	Qo‘shma gap qismlari va sodda gap bo‘laklarining sinyakyik munosabatini (payt, sabab-natija, ayrim, zidlik va boshq.) ifodalaydi
	Yuklama	-	O‘zgarmaydi	Ayrim so‘z yoki gapga qo‘shimcha ma’no (so‘roq, taajjub qistash, buyruq, inkor va boshq.)	Qo‘shma gap qismlari va sodda gap bo‘laklarining sintaktik munosabatlarini ifodalaydi
Alohida xussiyatga ega soz’lar.	Modal so‘zlar	-	O‘zgarmaydi	So‘zlovchining anglatayotgan fikriga munosabatini bildiradi	Kirish so‘z
	Undov so‘zlar	-	Yasalishiga asos bo‘lishi mumkin, otlashib, otning Grammatik belgisini oladi	His-tuyg‘u, buyruq, xitob, chaqirish kabi ma’nolarni bildiradi	Otlashganda otning sintaktik vazifasini bajaradi. So‘z gap
	Taqlid	Qanday? Qanaqa?	O‘zgarmaydi	Tovush, ko‘rinish va holatga taqlidni bildiradi	Hol, sifatlovchi-aniqlovchi

EL TANIGAN OLIMLAR