O`zbek tilida tinish belgilari reja kirish. I bob. O`Zbek punktuatsiya kelib chiqish, taraqqiyoti va ilmiy asoslari

Kurs ishi mavzusining ilmiy-amaliy ahamiyati:Ona tili darslarida mashq va matnlarda tinish belgilarini o’rgatish jarayonida o’quvchilarni tinish belgilariga doir bilimlarni shakllantirishning ahamiyati kattadir.Ona tili darslari orqali o‘quvchilarning davlat ta`lim standarti talablari bo‘yicha o‘zlashtirishlari ko‘zda tutilgan o‘quv-biluv, ko‘nikma- malakalari hamda bilimlarni puxta egallashlariga yo‘l ochiladi. O’quvchilarning tinish belgilarini puxta o‘zlashtirishlarini, tinish belgilarini ongli ravishda tahlil qila olishlarini ta`minlash.
Kurs ishning tuzilishi: mazkur kurs ishi kirish, 2 bob, 4 fasl, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar majmuasidan iborat.
XULOSA.
I bob bo’yicha xulasalar:punktuatsiya tinish belgilari haqidagi qoidalar yig’indisi bo’lib, u fikrni yozuvda to’g’ri ifodalashga va o’zgalarning fikrini tog’ri anglatishga yordam beradi.O’zbek tilida o’nta tinish belgisi bo’lib shundan to’rttasi nuqta,so’roq,vergul va undov belgilari boshlang’ich ta’limda tanishtiriladi. Maktabda punktuatsiya boshlang’ich sinflarda o’qitila boshlanib, 8-9-sinflarda muntazam o’rgatiladi. Tinish belgilari bilan o’quvchilarni tanishtirish savod o’rgatish davridayoq boshlanib, keyingi sinflarda kuchaytirilib boriladi O’qituvchi savod o’rgatish davrida o’quvchilarga tinish belgilarini elemtar, o’gizaki tushuntirish yo’llari bilan shakllantira boshlaydi. Og'zaki nutqda bir gapni ikkinchisidan pauza (to'xtam) bilan ajratamiz (Har bir gapni talaffuz qilib ko'rsatadi . Ona tili darslarida sintaksis bo’limini o’rgatish punktuatsiya bilan birgalikda olib boriladi. Punktuatsiyasiz sintaksisni o’rganib bo’lmaydi. Punktuatsiya o’rgatish darak, so’roq, buyruq, istak gaplar hamda his-hayajon gaplarga bog’lab, ularda nuqta, so’roq va undov belgilarini qo’llashini tushuntirishdan boshlanadi. O’quvchilar 2-sinfda „Gap" bo'limi mavzularini o'rganish jarayonida nuqta, so'roq va undov belgisi haqida nazariy tushunchalar oladilar. 3-sinfda esa tinish belgilari haqidagi nazariy tushunchalar chuqurlashtiriladi. Shu vaqtdan boshlab o'quvchilar gap oxiriga tinish belgilari sintaktik asosda qo'yilishini anglay boshlaydilar. „Darak gap" mavzusini o'rganish bilan bog'liq holda nuqta qo'yilishi, „So'roq gap" mavzusi bilan bog'liq holda so'roq belgisi va „Undov gap" mavzusini o'rganish bilan bog'liq holda undov belgisining qo'yilishi o'rgatiladi.
Darak gaplar mazmuniga ko‘ra xabar beruvchi, tinch ohang bilan aytiluvchi gaplardir va bu xil gaplar oxirida nuqta qo‘yiladi. So‘roq gaplar biron narsa, voqea hodisa to‘g‘risida xabar berishni so‘ragan gaplardir. Undov gaplar mazmuniga ko’ra:ndov so‘zlar so‘zlovchining his-hayajonini (sevinchi, qayg‘usi, qo‘rqishi, havasi, achinishi, taajjubi, nafrati, pichingi afsusi va...), ha va yo‘q so‘zlari so‘zlovchining roziligi yoki qarshiligini bildiradi. Boshlangich sinfda tinish belgilar soni kam bo’lsada muntazam o’rgatib boriladi.
4-sinfda o'quvchilar „Gapning uyushiq bo'laklari" mavzusi o'rganilganda sanash ohangi bilan bog'langan bo'laklarda vergulning vazifasi bilan tanishadilar.O'qituvchi ikki gapni o'qib taqqoslash bilan nuqta va vergulda ohangning qanday berilishini ko'rsatadi. Masalan, Biz ona tilimizni sevib о’rganamiz (Gap oxirida ovoz pasayadi, pauza O’quvchi har bir gapning mazmuniga to’la tushungan bo’lishi bilan birgalikda, undagi tinish belgining nima uchun ishlatilganligi, uning sintaktik vazifasi nimadan iborat ekanligini aniq tasavvur qilib turish kerak.O’quvchi biror matnni aytib beradi, o’quvchilar tinish belgilarini mustaqil qo’yadilar. Matn yozib bo’lingach, o’quvchilar tinish belgilarining qo’yilishi sababini izohlaydilar.