Ozbek tili

Otlarning ma’no turlari 

Otlar  ma’no  va  grammatik  xususiyatlariga  ko‘ra  ikki  turga  bo‘linadi:  atoqli  otlar; 

turdosh otlar. 

Predmet, voqea-hodisalarga atab qo‘yilgan otlar atoqli otlar deyiladi. Atoqli otlar bir 

xildagi  predmet  yoki  voqea-hodisalarning  birini  ajratib  ko‘rsatishga  xizmat  qiladi. 

Tilimizning lug‘at zahirasida atoqli otlar ma’lum bir o‘rinni egallaydi. Kishilarning ismlari, 

familiyalari,  otasining  ismi,  tahalluslar,  laqablar,  planeta  va  yulduzlarning  nomlari,  uy 

hayvonlari  va  qushlarga  atab  qo‘yilgan  nomlar,  geografik  nomlar,  tashkilot  va  idora 

nomlari,  gazeta  va  jurnal  nomlari  atoqli  otlar  sifatida  o‘rganiladi.  Tilshunoslikda  atoqli 

otlarni  o‘rganuvchi  soha  onomastika  (yunoncha  «nom  qo‘yish  san’ati»)  deb  yuritiladi. 

Atoqli  otlar  faqat  birlik  shaklda  qo‘llanadi.  Atoqli  otlar  ko‘plik  qo‘shimchasini  olsa, 

grammatik  ko‘plikni  emas,  balki  modal  ma’nolarni  ifodalaydi.  Masalan:  Shahardan 

Saltilarning  bir  arava  bo‘lib  kelishlari  ham  Enaxonning  shu  xil  havaslaridan  biri  edi 

(Cho‘lpon).  Bu  gapda  –  lar  qo‘shimchasi  orqali  «mushtarak  xususiyatga  ega  kishilar 

guruhi»  (Salti  va  uning  dugonalari)  ma’nosi  ifodalangan.  Men  bu  ishni  shunday  qoldirib 

ketolmayman  ...  Shamsiddin,  To‘raqul,  Abdisamatlar  qo‘shkarnay  bilan  jar  solishadi... 

bilasanmi?  (Cho‘lpon).  Bu  gapda  ko‘plik  shakli  orqali  «birgalikda»,  «birgalashgan  holda» 

ma’nolari  ifodalangan.  Turdosh  otlar  yakka  predmet,  shaxs  yoki  voqea-hodisaga  nom 

bo‘lganda atoqli otga ko‘chgan hisoblanadi. Masalan: lola - o‘simlik nomi, turdosh ot; Lola 

– ism, atoqli ot; gulxan – olov, turdosh ot; «Gulxan» - jurnal nomi, atoqli ot va hokazo.