O‘zbek tili va adabiyoti kafedrasi «O‘zbek tilining sohada qo‘llanilishi» fani bo‘yicha tayyorlangan

a) umumturkiy so‘zlar hozirgi o‘zbek tilining barcha so‘z turkumlarida uchraydi;
b) turlanadi va tuslanadi;
d) o‘zak va affiks morfemalar erkin va standaryt bo‘ladi: ko‘zim, ko‘zing, ko‘zi, ko‘zni, ko‘zning; boraman, borasan, boramiz kabi;
e) so‘z tarkibida prefikslsr qo‘llanmaydi.





Sof o‘zbek so‘zlari- o‘zbek tilining o‘zida yasalgan leksemalar. Ular o‘z qatlamning ikkinchi (nisbatan yangi) qismini tashkil qiladi. Bunday yasalishning quyidagi turlari bor:
Semantik belgilari:
a) semantik usul- ma’no taraqqiyoti mahsuli sifatida yangi leksemaning yuzaga kelishi: ko‘k (“rang”)- ko‘k (“osmon”), yetti (“son”)- yetti (“ma’raka nomi”), yupqa (sifat turkumidagi so‘z) –yupqa (ot tukumidagi so‘z : “ovqatning bir turi”) kabi;
b) affiksatsiya usuli- so‘z yasovchi morfemalarning asosga qo‘shilishi natijasida yangi so‘zning yuzaga kelishi: Bunda o‘zak va affikslar turli til materiallari bo‘lishi mumkin, ammo ularning qo‘shilishi o‘zbek tili tarkibida yuz beradi, o‘zbek tilining so‘z yasalish qoliplariga asoslanadi, shu sababli bunday yasama so‘zlar o‘zbek tilining o‘z qatlami birligi sanaladi. Masalan, bosh (umumturkiy so‘z)+ “-la”(o‘zb.) =boshla (o‘zb.), temir (umumturkiy) + “-chilik”( o‘zb.)= temirchilik ( o‘zb.), jang (fors-tojik) + “-chi” (o‘zb) = jangchi (o‘zb), madaniyat (arab.) + “-li” (o‘zb.) = madaniyatli (o‘zb.), obuna (ruscha -baynalmilal) + “-chi” (o‘zb.) = obunachi (o‘zb.) kabi.

№8 TARQATMA

SO`Z O`ZLASHTIRISHNING IKKI XIL YO`LI



2. Bosma manbalar orqali so`zlashtiriladi.
Bunda boshqa tildagi matnni o`zbek tiliga tarjima qilish yokio`zbek tilida yozilgan maqolalarda, ilmiy va badiiy asarlarda boshqa til so`zlarini (ayniqsa, termin va atamalarni) ishlatish orqali bo`ladigan o`zlashtirish nazarda tutiladi.Matematikadagi katet, gipotenuza, adabiyotshunoslikdagi ulminatsiya, sujet kabi terminlar, ocherk, roman, povest kabi so`zlar shu yo`l bilan o`zlashtirilgandir.