O‘zbek tili va adabiyoti fakulteti o‘zbek tili kafedrasi

Psixolingvistika psixologik fan sifatida
Rus psixolingvistikasi nazariyasining asoschisi A.A.Leontevning ta’kidlashicha, “psixolingvistika o‘zining rivojlanishining zamonaviy bosqichida uzviy ravishda psixologik fanlar tizimiga kiradi”. Agar A.N.Leontev izidan borgan holda psixologiyani “individlar hayotini bevosita aks ettiradigan reallikning psixik ifodasining shakllanishi, harakatda bo‘lishi va tuzilishi haqidagi aniq fan” (A.N.Leontev, 1977, 12-b.), deb tushuniladigan bo‘lsa, u holda, til va nutqiy faoliyat mazkur psixik ifodaning shakllanishi va harakatda bo‘lishi, kishilar faoliyatini aks ettirish jarayonida ishtirok etadi. Shu sababdan psixolingvistika va psixologiyaning boshqa sohalari kategoriya va tushuncha jihatidan birlashadi. Nutqiy faoliyat tushunchasining o‘zi faoliyat turlari (mehnat, bilish, o‘yin va h.k.)ga, uning strukturalari va xususiyatlarining umumpsixologik talqiniga kiradi. Nutqiy faoliyat o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lishi bilan birga, har qanday faoliyatning shakllanishi, harakatda bo‘lishi va tuzilishi singari umumiy qonuniyatlariga bo‘ysunadi. Shaxsning u yoki bu talqini bevosita psixolingvistikada aks etadi. Biroq psixolingvistikaning asosiy tushunchalaridan biri bo‘lgan ma’no bevosita psixik ifoda bilan, xususan, dunyo obrazi konsepsiyasi bilan bog‘liq. Bunda psixolingvistika psixologiyaning boshqa sohalari tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlardagi tushunchalar va natijalardan shunchaki foydalanib qolmaydi, balki bu sohalarni ular uchun imkonsiz bo‘lgan nazariy va amaliy masalalarni hal qilish orqali to‘ldiradi¹⁵.
Psixolingvistika psixologik fan sifatida umumiy psixologiya, ayniqsa, shaxs psixologiyasi va kognitiv psixologiya bilan chambarchas bog‘liq. Psixolingvistika muloqot bilan bevosita munosabatda bo‘lgani uchun ijtimoiy psixologiya va muloqot psixologiyasi bilan ham aloqada bo‘ladi. Lisoniy qobiliyat va nutqiy faoliyatning shakllanishi va rivojlanishi psixolingvistika doirasida o‘rganilgani uchun u bolalar va kattalar psixologiyasi bilan chambarchas bog‘lanadi. Shuningdek, u etnopsixologiya bilan ham o‘zaro munosabatga kirishadi.
Amaliy jihatdan psixolingvistika psixologiyaning barcha amaliy sohalari: pedagogik psixologiya, patopsixologiya, tibbiyot psixologiyasi, neyropsixologiya, psixiatriya, defektologiya, harbiy psixologiya, sud va yuridik psixologiya, siyosiy psixologiya, ommaviy kommunikatsiya psixologiyasi, reklama va targ‘ibot psixologiyasi bilan o‘zaro bog‘liq. Aynan ana shu amaliy vazifalar psixolingvistikani mustaqil fan sifatida shakllanishiga turtki bo‘lgan.