O‘zbek tili fonetikasi

o‘  -  lablangan,  indifferent  tovush.  Tilda  ‘  kabi  [ɵxo]ning  konvergensiyasi 
(birlashishi)  natijasida  hosil  bo‘lgan  ɵ  va  o  o‘rtasidagi  bu  tovush  singarmonizmni 
yo‘qotgan shahar va shahar tipidagi shevalarda me’yoriy fonema hisoblanadi. 
Izoh.  Berilgan  transkripsion  belgilar  orqali  shevalarda  uchraydigan  barcha 
tovushlarni  ifodalab  bo‘lmaydi.  Masalan,  Samarqand,  Qarshi  kabi  shevalarda  keng 
tarqalgan a unlisi ayrim pozitsion holatlarda ǝ unlisiga yaqinlashsa, ayrim holatlarda 
esa  a  unlisiga  moyil  talaffuz  qilinadi.  Samarqand,  Qarshi,  Xujand  shevalaridagi  ᴐ 
unlisi sal lablangan bo‘lib, Toshkent shevasida uchraydigan ᴐ dan o‘zining ochiqligi 
bilan farqlanadi. Ba’zi bir shevalarda ye va u juda qisqa bo‘lib, ma’lum bir holatlarda 
ye tovushi eshitilishi jihatidan ‘ ga yaqinlashadi. (Masalan: Samarqand: yeydu, yekk’ 
//Toshkent, y’:yd’, ‘kk’). Nihoyat, talaffuzda Y va Ɵ fonemalari orqa qator  u, o ga 
yaqinlashishi  mumkin,  shuningdek,  u,  o,  a  fonemalari  oldingi  qator  Y,  Ɵ,  a  ga 
yaqinlashishi  mumkin.  Bunday  tovushlar  ‘,  kabi  indifferent  (oraliq)  tovushlar 
hisoblanadi. 
Sheva  materiallarini  yozib  olish  jarayonida  bunday  xususiyatlarni  maxsus 
belgilar olib ifodalash, ularni alohida-alohida uqtirib borish zarur. 

---

63