O’zbek tili adabiyoti uslubiyoti kafedrasi

Mavzu: S.Ayniy  va I. Ibratning  ijodiy faoliyati. 
Reja:  
1.
 
I.Ibrat ma’rifatparvarlik qarashlari.  
2.
 
I.Ibratning ijodiy faoliyati.  
3.
 
S.Ayniyning hayoti va ijodiy faoliyati. 
4.
 
S.Ayniyning ilm-fan sohasida tutgan o‘rni.   
 
Adabiyotlar: 
1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. T.: “Ma’naviyat”. 2008. 
2. Karimov I. A. Jamiyatimizda  mafkura xalqni xalq, millatni millat qilishga xizmat 
qilsin. / /  “Tafakkur”, 1998, 2-son. 
3. S.Ayniy. Asarlar. 8 jildlik. –T.: 1963. 
 
 
             XIX  asrning  ikkinchi  yarmi  va  XX  asrning  birinchi  yarmida  yashab  ijod 
etgan  yirik  allomalardan  biri  Ishoqxon  Ibratdir.  U  ma’rifatparvar  shoir,  tilshunos, 
tarixshunos,  publitsist  va  ilg‘or  pedagogdir.  Ibrat  uning  taxallusi.  U  1862  yilda 
Namangan yaqinidagi To’raqo’rg’on qishlog’ida tug’ildi. Uning otasi Junaydullaxo’ja 

---

 
 
Sunnattilloxo’ja  o’g’li  ancha  bilimli,sohibkor  bog’bonlardan  edi.  U  adabiyotga, 
she’riyatga ixlos qo’yib, “Xodim” taxallusi bilan she’rlar bitgan kishi bo’lgan. Onasi 
Huribibi  o’z davrining o’qimishli, oqila ayollaridan bo’lib, o’z uyida qishloq qizlarini 
o’qitar edi. U ham adabiyot ixlosmandi bo’lib, she’rlar yozib turgan. Ibrat 1886 yilda 
Qo’qon madrasasini tugatib, o’z qishlog’I To’raqurg’onga qaytrib keldi va o’z ijodini 
ilg’or  o’qituvchi  safatida  qishloqda  ma’rifat  tarqatish  bilan  boshladi.  O’sha  yili  o’z 
qishlog’ida  maktab ochdi. 
 
1887 yilda onasi Huribibi  o’g’liga Makkaga olib borishni iltimos qiladi va ular 
yo’lga  otlanadilar.Biroq  onaizorga  o’z  vataniga  qaytish  nasib  qilmaydi.  U  yo’lda 
qattiq  shamollab,  olti  oydan  so’ng  vafot  etadi  va  Jidda  shahriga  dafn  etiladi.  Ibrat 
shundan  so’ng  Sharq  mamlakatlari  bo’ylab,  sayohatga  chiqadi.  Yevropaning 
Istambul,  Sofiya,  Afina,  Rim  shaharlarida  bo’ladi.  Afg’onistonning  Qobul  va  Jidda 
shaharlarida  ancha  vaqt  istiqomat  qiladi.  1892-1896  yillarda  Hindistonning  Kalkutta 
va Bombayda yashaydi. Ibrat u yerlarda ko’p ishlatiladigan arbail lisonni, ya’ni to’rt 
tilni;  arab,  fors,  hind-urdu,  ingliz  tillarni  mukammal  o’rganadi.U  yerda  o’zining 
“Lug’ati  sitta-al-sina”,  “Jome’ul-xutut”,  “Tarixi  Farg’ona”  asarlari  uchun  boy 
material to’pladi. U 1896 yilda Hindistondan Birma orqali Xitoyga, so’ng Qashqarga 
o’tdi. Qashqar orqali o’z vatani Namanganga qaytdi. 
 
1901 yilda 6 tildagi arab, fors, tirk, o’zbek va ruscha so’zlarni o’z ichiga olgan 
“Lug’ati  sitta-al-sina”  nomli  mukammal  lug’at  kitobini    Toshkentda  nashrdan 
chiqardi. Tilshunoslik fanining  murakkab sohasida ancha mukammal “Jomeul-xutut” 
(Yozuvchilar  majmuasi)  nomli  ilmiy  asar  yaratdi.  Bu  asarni  1912  yilda  o’zining 
bosmaxonasi “Matbaai Ishoqiya”da nashr ettirdi. Uning tilshunoslik sohasida chuqur 
ilmga  ega  ekanligi  mazkur  asarida  namoyon  bo’ldi.      Ibrat  o‘zining  “Tarizi 
madaniyat”  asarida  xabar  berishicga,  keyingi  20  yil  ichida  14  ta  ilmiy-
tarixiy,lingvistik,  pedagogic  asarlar  va  30  yillik  poetik  ijodining  majmui  bo’lmish 
“Devoni  Ibrat”  she’rlar  to’plamini  yaratdi.Uning  “Tarixi  Farg’ona”,  Tarixi 
madaniyat”,  “Mezonul  zamon”  asarlari  ham  bizgacha  yetib  kelgan.  Bu  asarlarda 
o’zining  pedagogic-ma’rifatparvarlik    qarashlarini  ilgari  surgan.  Bundan  tashqari 
uning  “Tarixi  chofxona”,  “Madaniyat  haqida  masnaviy”,  “Turkiston  ahliga  xitob”,” 
Gazeta  xususida”,  “Tabrik  Namangandin”,  “Qalam”,  “Muxammasi  Ibrat”  kabi 
she’rlari  ham  diqqatga  sazovordir.  Bu  she’rlarida  ilg’or  fan  texnika,  madaniyatning 
kuychisi  sifatida  maydonga  chiqib,  mamlakatni,  xalqni  qoloqlikka  yetaklovchi 
ammallarni fosh qiladi.  U 1937 yilda 75 yoshida vafot etdi.