O‘zbek punktuatsiyasi va uslubiyati dars rejasi

Saida obraziga xarakteristika:

a) Saida kamtarin, sodda qiz;

b) Saida ongining shakllanishi;

v) Saida – zamonaviy xotin- qizlarning yorqin timsoli;

g) xulosa.

 

KO‘P NUQTA VA UNING QO‘LLANISH O‘RINLARI

• 1. Mazmunan tugallanmagan gaplar oxirida ko‘p nuqta fikrda uzilish borligini ko‘rsatadi va gapning oxirida yoki, umuman, u qo‘yilgan o‘rinlarda uzun va ba'zan qisqa pauza bo‘ladi: Yo, Tohirga biror zahmat yetdimi... Yo... (S.Abd.)
• 2. Personajlarning turli his-hayajoni, emotsiyasini ifodalaydigan o‘rinlarda ko‘p nuqta qo‘llaniladi: Hmm... dedi u va bir nima demoqchi bo‘lib, fikr to‘playotgan edi... (A.Q.)
• 3. Matn yoki jumla qisqartirilsa, ko‘p nuqta ishlatiladi. Bu holat havolalarda, ko‘chirma nutqlarda ko‘p uchraydi.
• 4. Yozuvchi aytmoqchi bo‘lgan, ammo yozma nutqda berilishi mumkin bo‘lmagan o‘rinlarda ko‘p nuqtadan foydalaniladi: Muhabbat degan so‘z nimalarni niqoblamaydi: Ermak, hirs, jinoyat, ovunish... (Asq.M.)
• 5. Ona tili darsliklarida berilgan mashqlarda tushirib qoldirilgan va o‘quvchi tomonidan qayta tiklash kerak bo‘lgan so‘z, grammatik elementlar, qo‘shimchalar o‘rniga ko‘p nutqda qo‘yiladi: Akam... ko‘r-dim. // Akamni ko‘rdim.

TIRE VA UNING QO‘LLANISH O‘RINLARI

• 1. Ajratilgan bo‘laklarni ajratish, chegaralash, ulardagi emotsional-likni bo‘rttirib ko‘rsatish uchun: Biroq hozir begona odam oldida, yana kolxoz rahbari bo‘ladigan odamning – yosh bir qizning oldida aytilgan bu gaplar uni hijolatga soldi. (A.Q.) Tog‘alarim – Egamberdi va Rahimberdi – meni bir-bir quchoqlab ishga beriladilar.
• 2. Kiritma qurilmalarni chegaralash uchun:
• 3. Ikki yoki undan ortiq otning birikuvidan tuzilib, biron tashkilot, ta'limot, ilmiy muassasalarning nomini anglatuvchi so‘zlar orasiga tire qo‘yiladi: Karpov – Kasparov matchi. Toshkent – Termiz poyezdi.
• 4. Bog‘lamasi tushirilgan ot kesimli gaplarda tire qo‘llaniladi: Bilim – qudrat, bilim – shon.
• 5. Kesimi yoki kesim tarkibi qo‘llanmagan elliptik gaplarda ega yoki ega tarkibidan keyin tire qo‘yiladi: Hamma – saylovga! Gazeta – ommaga!
• 6. Ega logik urg‘u olib, maxsus ta'kidlanganda, kesim bog‘lama bilan shakllansa ham, tire ishlatiladi: Men – mustaqil jamiyat fuqarosiman.