O‘zbek filologiyasi fakulteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘zbek dialektologiyasi

Tоvush mоsligi. O‘zbek shevаlаridаgi so‘zlаrni bоshqа shevа vа аdаbiy til bilаn qiyoslаgаndа, shundаy fоnetik hоlаtlаr ko‘zgа tаshlаnаdiki, bir so‘z аyni mа’nоsini sаqlаgаn hоldа ulаrdаgi аyrim unli yoki undоsh tоvushlаr fаrq qilаdi, lekin u mа’nоning mоsligigа putur yetkаzmаydi: dоppъ ~ топпъ ~ tоppi(Tоshkent),kel ~ гəл ~gäl (Хоrazm), уo‘l ~ джол ~žоl(qipchoq), shu ~ шо ~ šo(qipchoq),choy ~ чәй ~ čäj (qipchoq),bedana ~ бөдәнә ~ bödänä(Turkiston).Bu kаbi so‘zlаrdаgi t ~ d, k ~ g, й/j ~ дж/ž undоshlаri va e ~ ə/ä, o ~ u , e ~ ө/ö mоsligi nаmоyon bo‘lаdi.


GLOSSARIY
Spirantizatsiya – nutq jarayonida portlovchi tovushning sirg’aluvchi variantga ega bo’lishi.
Sandhi – bunda ikki so’zning talaffuzi jarayonida oldingi so’z nihoyasidagi undosh keyingi (boshlanuvchi so’z) tovushga moslashadi yoki dastlabki so’zning oxirgi tovushi keyingi so’z unli bilan boshlansa jaranglashadi.
Umlaut – bu qonuniyat fanda unlilarning regressiv assimilyatsiyasi deb ham yuritiladi.Bu qonuniyatga ko’ra affikslardagi old qator unlisini o’z xarakteriga moslab oladi.
Metateza – o’zbek tilida metateza u yoki bu so’z tarkibidagi undosh tovushlarni o’zaro o’rin almashishi .
Anakopa – so’z oxirida keluvchi undosh tovushlarning tushib qolish hodisasidir.
Proteza – ma’lum fonetik sabablarga ko’ra so’zning boshida tovush orttilishi.
Prokopa – so’z boshidagi tovushning tushishi .
Epenteza – so’z ichida tovush orttirilishi .
Epiteza – ma’lum fonetik sabablarga ko’ra so’zning oxirida tovush orttirilishi .
Eliziya – unli tovush bilan tugagan so’zga unli bilan boshlangan so’zning qo’shilishi natijasida oldingi unlining tushishi .
Sinkopa – so’z tarkibidan tovush yoki tovushlar guruhining tushishi ; singilim-singlim, arslon-aslon.
Apokopa – so’z oxiridagi tovush yoki tovushlarning tushib qolishi; kel-ke, to’rt-to’r .