O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Mirzo Ulug‘bekning “To‘rt ulus tarixi” asari
Reja:

1. 
   “To‘rt ulus tarixi”ning yaratilishi.
   
2. 
   “To‘rt ulus tarixi” va Rashididdinning “Jome’ ut-tavorix” asari- dagi uyg‘unliklar.
   
3. 
   Alonquvodan kelib chiqqan nasllar.
   
4. 
   Mirzo Ulug'bek turk lashkarlarining tuzilishi haqida.
   
5. 
   Mo‘g‘ul Elxoniylar sulolasi.
   

5. 
   Mahmud Torobiy haqidagi hikoyat.
   
6. 
   Jo'ji haqidagi hikoyat.
   

Tayanch so‘z va iboralar: adabiy va ilmiy muhit, muqaddima, mo ‘g ‘ul hukmdorlari, turk qavmlari va podshohlari, Dashti Qipchoq, ilm-fan ahli, doston, hikoyat, turkiycha jir.
“To‘rt ulus tarixi”ning yaratilishi. Mirzo Ulug‘bek Xurosondagi adabiy va ilmiy muhitdan farqli o‘laroq, turk-mo‘g‘ul xalqlari tarixi bilan qiziqdi. Chingizxon va mo‘g‘ul sulolalari tarixining Temuriylar davrida davom etgani qiziqarli va diqqatga sazovor. Zotan, turk-mo‘g‘ul qavm- larining qondoshlik jihatdan birligi haqidagi tarix bu davrda ma’lum edi. Shu chin tarixni keng ommaga yetkazish uchun zarurat bor edi.
“To‘rt ulus tarixi” Mirzo Ulug‘bekning rahbarligi ostida va shaxsan ishtirokida yaratilgan. Asar 1425-yili yozib tamomlangan.
Asar “Ulus- a- arba’a - yi Chingiziy” (“Chingiziylarning to‘rt ulu- si”) va “Tarixi arbaa ulus” (“To‘rt ulus tarixi”) nomlari bilan mashhur. Asar muqaddima vayetti bobdan iborat.
Muqaddima qismida o‘rta asrlarda yaratilgan tarixiy asarlar an’anasiga ko‘ra, Tangri taolo, uning elchisi Muhammad s.a.v. va uning avlodlari sha’niga maqtov, Odam ato, payg‘ambarlar, Nuh alayhissalom, uning farzandlari tarixi bayon qilinadi. Shuningdek, Odam atoning o'g‘li Shis va uning o‘g‘li Anush hamda Anushning o‘g‘li, nevara-chevaralari Kaynon, Mahloyil, Axnush va b. qator payg‘ambarlarning faoliyati hi- koya qilinadi.
“To‘rt ulus tarixi” va Rashididdinning “Jome’ ut-tavorix” asa- ridagi uyg‘unliklar. Ma’lumki, Nuh o‘g‘li Yofas turkiy qavmlar tarixi- da tayanch nuqtadir. U Abut-turk degan nom bilan turkiy xalqlar tarixi da mashhur. Mazkur asaming birinchi bobida Yofas va uning Turkiston elida hukmronlik qilgan avlodlari - Abuljaxon, Dabkuyxon, Kuyukxon va boshqa mo‘g‘ul hukmdorlari, shuningdek, turk qavmlari va podshoh- lari - Mo‘g‘ulxon, Qoraxon, 0‘g‘uzxon tarixi bayon qilingan. Shunisi diqqatga sazovorki, asarda keltirilgan turk-mo‘g‘ul urug‘lari tarixi va etnik tarkibi Rashididdinning “Jome ut-tavorix” asarining birinchi jildi- da keltirilgan ma’lumotlardan keskin farq qilmaydi. Aynan 0‘g‘uzxon haqidagi voqealar ham Rashididdin asaridagi O‘g‘uz xon voqealari bilan deyarli bir. Bu hoi Rashididdin foydalangan va turk-mo‘g‘ul xalqlariga oid boshqa manbalarni Mirzo Ulug‘bek ham sinehiklab o‘rganganini da- lillaydi.