O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Noma janrining ilk ko‘rinishlari haqida qisqacha so‘zlab bering.

Asaming qanday nusxalari bor?

Asaming nusxalari o‘rtasida qanday farqlar bor?

Asardagi tasawufiy timsollarga izoh bering.

«Muhabbatnoma»da dunyoviy ishqning ta’rifiga misollar keltirib, sharhlang.

TEMURIYLAR DAVRI O‘ZBEK ADABIYOTI
Amir Temuming To‘xtamisbga qarshi olib borgan kurashidan so‘ng,Oltin 0‘rda davlati tanazzulga yuz tuta boshladi va taxminan X1V asming 80-yillarida quladi. Avval aytib o‘tganimizdek, Oltin O‘rda ma- daniy va adabiy muhiti Misrdagi Mamluklar davlatiga ko‘chgan edi. Movaronnuhr va Xurosondagi madaniy markaz Amir Temur asos solgan davlatda qaror topdi. Amir Temur o‘zi tashkil qilgan saltanatni ijtimo- iy-siyosiy jihatdan barqarorlashtirdi, uning xizmati natijasida madaniy hayot yangicha mazmun kasb etib, rivojlana bordi.
MaTumki, XIV asr boshlarida Chig‘atoy xonlari butun Movaro- unnahrda o‘z hukmronliklarini o‘matdilar. Bu bejiz emas edi, albatta. Movarounnahr uchun Chig‘atoyning hukmronlik davri muhim. Zotan, Chig‘atoy o‘z hukmronligi davrida Movarounnahming ijtimoiy-siyo- siy, madaniy, iqtisodiy hayotiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Chingizxon far- zandlaridagi iqtidoming ma’lum bir qirralarini juda yaxshi bilgani holda ularga shunday ta’rif beradi: “Kimning ko‘nglida ezgu istaklari bo‘lsa... Jo‘jiga ergashsin; shohlikning himoyasi sifatida yasani, qonun-qoida- ni, bilikni¹³² bilishni istasa, Chig‘atoyga borsin; kimda bag'rikenglikka, saxiylikka moyillik bo‘lsa, kim boylik va farovonlik istasa, O‘ktoyga borsin; kim shon-shuhratga, jangda qahramotdik ko‘rsatishga, shohlik- larni egallab, olamni itoat ettirishga intilsa, Tuluyning xizmatiga bor­sin” (Rashididdin. Yuqoridagi asar, 8-b.). Tarixiy manbalarda, xususan, Rashididdinning “Jome’-ut-tavorix”ida va Ulug‘be'kning “To‘rt ulus tarixi”da Chig‘atoyning aqlli, qobiliyatli, o‘ziga hurmatni talab qiladigan hukmdor bo‘lgani ta’kidlanadi.
Temuriylar saltanatining vujudga kelisbida Movarounnahrdagi ta- rixiy-siyosiy sharoit muhim rol o‘ynadi. XIV asming birinchi yarmida musulmon madaniyatining Movarounnahrda mustahkam qaror topishida Kepak xon (1318-1326)ning xizmatlari katta bo‘ldi. Hozirgi Qashqa- daryo viloyati Chig‘atoy xonlarining qarorgohi bo‘lib qoldi. Kepakxon o‘zi uchun bir saroy qurdirdi. Bu saroy “qarshi” (o‘zbekchada “saroy” demakdir) deb nomlandi. O‘rta Osiyoda hukmronlik qilgan mo‘g‘ul hukmdorlaridan Kepak xon birinchi bo‘lib butun davlat miqyosida o‘zi nomi bilan qo‘yilgan tangalami joriy qildi. Bu pulning nomi Amir Te­mur davrida ham “kepak” nomi bilan yuritilaverdi. Kepakxon musulmon madaniyatining rivoj topishida katta xizmat qilgan bo‘lsa ham, o‘zi ma- jusiyligicha qoldi. Uning ukasi Tarmashirin (1326-1334) musulmonlikni qabui qildi. Tarmashirin akasining yoUim davom ettirib, ko‘chmanchilik an’analariga jiddiy zarba bera boshladi. Oqibatda Tarmashirin oTdirildi. Shundan so‘ng Chig‘atoy xonlarining saroyi bir necha yilga Ili daryosi bo‘ylariga ko‘ehirildi.