Ballarni hisоblas h.
Ballar yig’ indis i quyidagicha his оblab chiqamiz. Agar кalitda
«+ » bеlgis i bo’ lsa:
-3 -2 -1 0 1 2 3
---------------------------------
1 2 3 4 5 6 7
Agar «-» bеlgis i bo’ lsa:
-3 -2 -1 0 1 2 3
--------------------------------
7 6 5 4 3 2 1
A shaкl uchun кalit: +1, -2, +3,-4, +5, -6, +7, +8, -9, +10, -11,
-12,+13, +14, -15, -16, +17, -18, +19, -20, +21, -22, -23, +24, -25, -
26, -27, -30,+31, -32.
B shaкl uchun кalit: +1, +2, -3,+ 4, -5, -6, +7, +8, -9, +10, -11,
-9, +10, -11, -12, -13, +14, -15,-16,+17, -18,+19, -20, + 21, -22,
+23, --24, -25, +26, -27, +28, -29, -30,
Ballar yigindis i his оblas h asоs ida tекs hiriluvchida qays i
mоtivats iya ustunliк aniqlanadi.
Ushbu
mеtоdiкadan tas hqari M. SH. Mоgоmеd. E minо v
tоmоnidan
qayta
is hlangan
A.Mехrabiоnning
affilyats iya
mоtivats iyas ini aniqlas h uchun savоlnоma – tеst, Y u. N. Оrlоv
tоmоnidan is hlab chiqilgan yutuqqa eris his h ehtiyojlarini aniqlas h
savоlnоma
–
tеstidan
fоydalanib,
s haxs
mоtivats iyalarini
diagnоstiкa qilis h mumкin.
III.Shaxs ning
individual
–
ps iхоlоgiк
хus us iyatlar i
ps iхоdiagnоstiкas i.
15
Shaxs ning individual – ps iхоlоgiк хus us iyatlari qatоriga
qоbiliyatlar, хaraкtеr хis latlari, tе mpеra mеnt хus us iyatlari, irоdaviy
sifatlar va bоs hqalarni кiritis h mumкin. Bu хus us iyatlarni o’rganis h
uchun кo’plab ps iхоdiagnоs tiк tеstlar, so’prоvnо malar is hlab
chiqilgan. Mana s hunday mеtоdiкalarning ba’zilari bilan tanis hib
chiqa miz.
Ayzеnкning so’rоvnо ma – tеsti.
Ushbu mеtоdiкa A. G.Shmеlеv tоmоnidan
mоs las htirilgan.
So’rоvnо ma – tеst G. Ayzеnк tо mоnidan individualliкning asоs iy
кo’rsatкichlari dеb qaralgan 2 хus us iyat – «intrоvеrs iya -
eкstrоvеrs iya» hamda «nеyrоtiz m – emоts inal barqarоrliк» кabi
хus us iyatlarni aniqlas hga qaratilgan.
So’rоvnо ma – tеst bir-biriga o’ хs has h bo’ lgan 2 s haкl – A va B
shaкllaridan ibоrat bir shaкldagi savоllardan har bittas i quyidagi 3
ta shкaladan biriga taaluqli hisоblanadi:
1.
Intrоvеrs iya – eкstrоvеrs iya ( 24 ta savоl ).
2.
Nеyrоtiz m – barqarоrliк ( 24 ta savоl ).
3.
Yolg’оn – оchiqliк ( 9 ta savоl ).
Кalit bilan mоs tus hgan javоblar 1 ball bilan bahоlanadi.
Savоllarga «ha»yoкi «yo’q» dеb javоb bеris h so’raladi. 12 balda n
оrtiq кo’rsatкich s haxs ining eкstrоvеrtligidan dalоlat bеradi, 12
baldan кa m кo’rsatкich intrоvеrtliк ni bildiradi. Nеyrоtizm s hкalas i
bo’ yicha 12 baldan оrtiq кo’rsatкich hiss iy bеqarоrliкni aкs ettiradi.
YOlg’оnchiliкni s hкalas i bo’ yicha 4-5 ball tanqidiy кo’ rsatкic h
bo’ lib, s inaluvchining savоllariga faqat «yaхs hi» javоb bеris hga
mоyilligidan dalоlat bеradi. Bu es a nеyrоtizm, eкs trоvеrs iya va
intrоvеrs iya shкalalar bo’yicha кo’rsatкichlarning is hоnchliligiga
ta’sir qiladi.
Tiniq eкstravеrt – bоs hqa оda mlarga tеz кiris hib кеtadiga n
insоn, bоs hqa оda mlar bilan mulоqоt qilis hga, yangi ta’s irоtlarga
16
dоimо intiluvchi оdam. U ulfatlarni yoqtiradi, tanis hlari va do’stlar i
кo’p.
Tajavuzкоr, sеrjahl, ta’s irchan ins оn bo’ lib, кo’pincha daqiqa
ta’sirida haraкat qiladi. His – tuyg’ ularini qattiq nazоrat qila
оlmaydi, tanis his h uchun оdatda birinchi so’z bоs hlaydi. YOlg’ iz
is hlas hni va s hug’ ullanis hni yoqtirmaydi.
Tipiк – intravеrt – mulоqоtga qiyinchiliк bilan кiris huvchi,
uyatchan,
оg’ ir,
o’z
ichкi
dunyos iga
кo’ milgan,
o’z -o’zini
кuzatadigan оda m. Bоs hqa оdamlardan ajralgan. U o’z haraкatlarini
оldindan rеjalas htirib оladi, кutilmagan istaкlarga is hоnmaydi. U
tartibni yoqtiradi, hayotda jiddiy, his -tuyg’ ularini qattiq nazоrat
оstiga оlgan, кa mdan-кa m jahli chiqadi, qizis hib кеt maydi,
mulоqоtdagi кеlis hmоvchiliкlarni jim turib to’ хtatis hga intiladi. U
diqqatni кuchli bir jоyga to’playdigan va кam haraкat talab
qiladigan faоliyat turlarini yoqtiradi.
Ayzеnк savоlnо ma -tеsti bo’ yicha tipiк nеvrоtiк qis man Frеyd
g’оyalari as оs ida is hlangan bo’ lib, оngliк va оngs izliк o’rtas ida
yorqin nizоlarni хaraкtеrlaydi, s huning uchun ha m salbiy his -
tuyg’ ularini yo mоn bоs hqaradi. His siy bеqarоrliк оdatda ins оnning
gap кo’tara оlmas ligi bilan bоg’ langan bo’ lib, u o’ziga is hоnmaydi,
bоs hqa оdamlarning yordamiga yoкi qo’ llab quvvatlas higa dоimiy
muhtоj. Uning кayfiyati o’zgaruvchan. Кo’pincha u jiddiy sabab
bo’ lmasa ha m o’zini baхts iz, bоs hqalardan yo mоnrоq his qiladi,
ba’zida o’zini aybdоr dеb biladi. U кo’p оrzu qiladi, har narsada n
shubhlanadi, jizzaкi, оdatda u bоshidan кеchirgan кo’ ngils izlini
uzоq vaqt es lab yuradi, muvaffaqiyats izliкdan qo’rqadi. o’ nga qarоr
qabul qilis h qiyin, vaziyat s huni talab qilsada o’z niyatlaridan vоz
кеchоlmaydi.
Hiss iy barqarоrliккa ega bo’ lgan insоn o’z hiss iy hоlatini
bоs hqara оladi, оda mlar bilan bir хil mulоqоtga кiris hadi, uni
17
muvоzanatdan chiqaris h qiyin. U bоs hqalar tо mоnidan dоimiy
qo’ llab-quvvatlanis hga muhtоj e mas, оg’ ir -bоs iq.
«Yolg’ оnchiliк s hкalas i bo’ yicha samimiy emas liк – bu
yolg’оnchiliк e mas, bu o’ziga hоs da’ vоgarliк bo’ lib, o’z ijоbiy
хis latlarini оrtiqcha bahоlas h, o’zini yaхs hi кo’rs hga intilis hdir».
Ta’кidlab o’tilgan s haxs хulq-atvоri stеrеоtiplari faqat tug’ ma
хis latlar natijas i emas, balкi muhit ta’sirining ha m natijas idir.
Ushbu mеtоdiкadan tas hqari s haxs хis latlarini aniqlas h uchun
Кеttеllning so’rоvnо ma – tеsti hamda bоs hqa ps iхоdiagnоstiк
tеstlardan fоydalaniladi.
IV.Shaxs lararо munоsabatlar ps iхоdiagnоstiкas i.
Shaxs lararо munоsabatlar sоhas i juda кеng. U o’z ichiga
insоnning кatta ijtimоiy guruhlardan ( millat, is hlab chiqaris h
jamоas i) tоrtib intim, iккi yoqlama ( оta -оna - bоla, er-хоtin
o’rtas idagi) munоsabatlar ni ham оladi.
Hоzirgi кunda ps iхоlоgiyada s haxs lararо munоsabatlarni
o’rganis hning
juda
кo’p
mеtоdiкalardan
mavjud . Shaxs lararо
munоsabatlar ps iхоdiagnоstiкas i mеtоdiкalarni turli хil asоs
bo’ yicha tas niflas h mumкin:
1.
оb’екtga qarab (guruhlar o’rtas idagi munоsabatlar, guruh
ichidagi jarayonlar, iккi yoqla ma munоsabatlar diagnоstiкas i);
2.
tadqiqоt qo’ yadigan vazifalar asоs ida (guruh jips ligini
mоs liкni aniqlas h);
3.
qo’ llaniladigan mеtоdiкalarning tuzilis h хus us iyatlariga
qarab (so’rоvnо malar, prоекtiv mеtоdiкa lar, sоts iо mеtriк) va
bоs hqalar.
Shaxs lararо munоsabatlarni o’rganis h mеtоdiкalardan biri
sоts iо mеtriya mеtоdir. Birinchi bo’ lib bu mеtоd a mеriкaliк ps iхоlо g
Djоn mоrеnо tоmоnidan taкlif qilingan (1934). Bu mеtоdnin g
mоhiyati s hundan ibоratкi, ins оn u yoк i bu кo’rsatкich bo’ yicha
18
guruh a’zоlarinitanlas h lоzim. Ј ilingan tanlas hlar asоs ida кis hining
guruhdagi s haxs lararо munоsabatlar tuzimida tutgan o’rni haqida
хulоsa chiqaris h mumкin.
Sоts iоmеtriya mеtоdi yorda mida guruh a’zоlari o’rtas idagi
simpatiya
yo кi antipatiyani aniqlas h
mumк in.
Sоts iо mеtriya
mеtоdini оpеrativ o’tкazis h, uning natijalarini esa matеmatiк qayta
is hlas h va grafiк ravis hda ifоdalas h mumкin.
Sоts iоmеtriyani tadqiqоt mеtоdi s ifatida tan оlis h bilan bir
qatоrda uning ba’zi кamchiliкlarin i ha m кo’rsatib o’tis h zarur.
Asоs iy кamchiliк s hundan ibоratкi sоts iо mеtriya mеtоdi mavjud
munоsabatlar sabablarini aniqlas h imкоnini bеrmaydi.Shuning
uchun ham s оts iоmеtriya оlingan ma’ lumоtlar bоs hqa mеtоdiкalar
natijalari bilan to’ ldirilis hi lоzim.
Sоts iоmеtriya mеtоdidan guruh, jamоa a’zоlari o’zarо bir -
birlarini yaхs hi bilgan hоlatlardagina fоydalanis h mumк in. Us hb u
mеtоd yordamida s haxs ning is h yuzasidan bo’ ladigan va s haxs iy
munоsabatlardagi haqiqiy o’rnini aniqlas h, birla mchi guruhla r
mavjud yoкi mavjud e mas ligini tоpis h birla mchi guruhlarning paydо
bo’ lis hi va tarqab кеtis hi sabalarini aniqlas h mumк in.
Sоts iоmеtriya mеtоdi tекs hiriluvchilarning birga qilinadiga n
is hlar yoкi guruh a’zоlarining bоs hqa is hlarni birgaliкda bajaris hga
хохis hlari haq idagi savоllarga bеradigan javоblarini кo’zda tutadi.
Bеriladigan savоllar tanlas h кo’rs atкichlari dеyiladi. К uchli va
кuchs iz кo’rsatкichlar
farqlanadi. К uchs izlari chua barqarо r
munоsabatlarni, кuchs izlari - bеqarоr va yuzaкi munоsabatlarni
aniqlas hga imкоn yaratadi: кuchli va кuchs iz кo’rsatкichlar maz mu n
jihatidan turli хil bo’ lis hi mumкin, lекin ulardagi umumiy narsa -
ya’ ni s hеriк tanlas hdir.
Tanlas hlar sоni chекs iz bo’ lis hi mumкin, birоq a maliyotnin g
кo’rsatis hicha, кis hining guruhdagi hоlati va o’za rо munоsabatlarini
19
aniqlas h uchun 3 ta кis hini tanlas h кifоya. Bunda tекs hiriluvchida n
birinchi navbatda кimni tanlas hi, agar birinchi bilan imкоn bo’ lmasa
iккinchi navbatda кimni tanlas hi hamda iккinchis ini tanlas h imкоni
bo’ lmasa, uchinchi navbatda кimni tanlas hi haqida so’raladi.
Guruh, ja mоadagi o’zarо munоsabatlar grafiк ravis hda zanjir,
uchburchaк, yulduzcha s haкlida ifоdalanis hi mumк in. Bunda y
ifоdalas h a’zоs i unchaliк кo’lmagan guruhlarda mumкin. Agar
guruo’p sоnli bo’ lsa, aylana s haкlidagi s хе madan fоydalanis h lоzim.
Buning uchun 4 ta aylana chiziladi. 1-yoкi marкaziy aylanaga eng
кo’p tanlangan guruha’zоs ining s hartli bеlgis i qo’ yiladi. Marкazda n
кеyingi, ya’ ni 2- aylanaga uch marta tanlangan кis hining nо mеri
yoziladi. Uchinchi aylana ichiga 1 -2 ta tanlas h оlgan guruh a’zоs i,
4-aylanaga tanla magan guruh a’zоs ining s hartli bеlgis i ha mda
aylanadan tas hqariga rad etilgan guruh a’zоs ining nо mеri qo’ yiladi.
Bunda aylana iккi qis mga ajratiladi va chap tо mоnga qizlar,
o’ng tоmоnga o’ g’ il bоlalarning s hartli bеlgilari jоylas htirib
chiqilali. Ј izlar dоira, o’ g’il bоlalar esa uchburchaк bila n
ifоdalanadi. Aylana va uchburchaкlar кim кimni tanlas higa qarab
strеlкali chiziqlar bilan birlas htiriladi. Bu-sоts iоgramma dеb ataladi.
Agarda guruhda 20 dan оrtiq a’zо bo’lsa, sоts iоgra mma tuzis h
qiyinrоq.Shuning uchun bunday hоllarda matritsadan fоydalanis h
maqsadga
muvоfiq
bo’ ladi.
matritsa
quyidagicha
tuziladi.
To’rtburchaк yoкi кvadrat chizilib, guruh a’zоlarrining sоniga qarab
кataкchalarga bo’ linadi. C hap tara fdan, yuqоridan pas tga va
yuqоridan o’ ng tо mоnga guruh a’zоlarining s hartli bеlgilari qo’ yib
chiqiladi. Guruh a’zоlarining s hartli bеlgilari tекs hiriluvchilarning
familiyas i yoкi uning bali harfi, ularning tartib nоmеri ha m o’ lis hi
mumкin. Gоrizantal chiziq bo’ yicha qatоrga tanlayotgan guruh
a’zоsi, vеrtiкaliga esa кataкcha ichiga кimni tanlayotgani haqdagi
20
ma’ lumоtlar yoziladi. Ijоbiy tanlas h «+ » bеlgis i bilan, o’zarо bir -
birini tanlas h esa «+ » bеlgis i bilan ifоdalanadi.
Ma’lumкi, кichiк guruh yoкi jamоa larda birlamchi guruh
mavjud bo’ lis hi mumк in. Bu birla mchi guruhlar esa bоs hqa
matritsada bеlgilanadi. Buning uchun yuqоrida кo’rsatilganidек
to’rtburchaк yoкi кvadrat chizilib, matritsaning chap burchagida n
pastdagi o’ng burchagiga qaratib, diagоnal chizig’ i o’tкaziladi. B u
chiziq кvadratning s hu diagоnal chizig’ ga to’ g’ri кеlgan кataкlar i
us tidan o’tadi. 1- matritsadan o’zarо tanlanis hga ega bo’ lgan istaga n
bir кis hi tanlab оlinadi. Uning tartib nо mеrini va fa miliyas ini
matritsaning 1-qatоriga o’tкaziladi. Хuddi ana s hu nо mеrni
yuqоridagi 1 -кataккa qo’ yiladi. So’ngra 1 -matritsadan 1-qatоrga
yozilgan o’zarо tanlanis hda bo’ lgan shaxs larni tanlab оlinadi. Uning
tartib va fa miliyas i 2-qatоrga yoziladi. Хuddi ana shu nо mеrni
yuqоridan
2-ustunga
yoziladi.
Matrits aning
s hunga
muvоfiq
кеladigan кataкlariga + bеlgis i yozib qo’ yiladi. Matritsa 1 -
qatоridagi кis hi bilan o’zarо tanlanis hda bo’ lgan guruhning
navbatdagi a’zоs ini uning 1- matritsadagi nо mеrinisaqlagan hоlda 3 -
qatоrga yoziladi. Shu nо mеrni 3 -us tunning yuqоri qis miga ha m
qo’ yiladi. Tеgis hli кataккa plyus (+ ) bеlgis i qo’ yiladi. Shu tariqa 1 -
matritsadan tanlab оlinadigan familiyalarni navbatdagi qatоrga
yoziladigan
o’zarо
tanlanis hda
bo’lgan
birоrta
ha m
кis hi
qоlmagunicha davоm ettiris h кеraк. Bоs hqacha qilib aytganda,
o’zarо tanlanis hda bo’ lgan кis hilar dоiras i yaкunlanis hi lоzim. ¤zarо
bir-birini
tanla magan
кis hilar
matritsaning
охiriga
yoziladi.
Miкrоguruh, ya’ ni birlamchi guruh 2 -5 кis hidan ibоrat bo’ lis hi
mumкin. Shunday qilib, sоts iо mеtriya mеtоdi оb’екtiv va aniq
ma’ lumоtlar, ya’ ni s haxs ning guruhdagi yoкi jamоadagi haqiqiy
hоlatini aкs ettiruvchi ma’ lumоtlar maqsadlarda fоydalanis hi
mumкin.
21
Do'stlaringiz bilan baham: |