Oz tilim – o‘zbek tilim

Gaplar his-hayajonning ishtirokiga ko‘ra ikki turga bo ‘linadi: his-
hayajonsiz gaplar, his-hayajon (undov) gaplar.   Darak, so ‘roq, buyruq va 

---

 
103 
istak gaplar his-hayajonsiz gaplardir. Agar bu gaplar kuchli his-hayajon bilan 
aytilsa, undov gapga aylanadi.  
 
 
His-hayajonsiz gap 
His-hayajon gap 
Darak gap 
Ertaga maktabimizga 
san’atkorlar keladi. 
Ertaga maktabimizga 
san’atkorlar keladi! 
So‘roq gap 
Ko‘rganmiding 
ko‘zlarimda yosh?  
Ko‘rganmiding 
ko‘zlarimda yosh?! 
Buyruq gap 
Meni xafa qilgingiz 
kelmasa, u yerga bormang. 
Meni xafa qilgingiz 
kelmasa, u yerga bormang! 
Istak gap 
Koshki, onamni qayta 
ko‘ra olsam. 
Koshki, onamni qayta 
ko‘ra olsam! 
  
 
 
 
Imlo belgilari 
Hozirgi yozma adabiy tildagi imlo belgilari so‘zlarning to‘g‘ri yozilishida 
xizmat qiladigan belgilar sanaladi. Ular quyidagilar: 
1. 
(‘) Ko‘chish (o‘tish) belgisi –  bosma o‘ va g‘ harflarini o va g 
harflaridan farqlash uchun yoziladi, yozma shaklda esa harfning tepasiga (~) 
to‘lqinsimon chiziq chizish bilan ifodalanadi: O‘zbekiston, G‘afur  G‘ulom, 
mo‘jiza, g‘uncha.   
2.  (’) Tutuq belgisi  (apostrof):  
a)  ba’zan, ma’yus, ta’zim, ra’y, ta’b, e’lon, e’tibor, e’tiqod, me’mor, ne’mat, 
she’r, fe’l, Nu’mon, shu’la kabi o‘zlashma so‘zlarda unlidan keyin shu unli 
tovushning cho‘ziqroq aytilishini ifodalash uchun qo‘yiladi;  mo‘jiza, mo‘tabar, 
mo‘tadil kabi so‘zlardagi o‘ unlisi cho‘ziqroq aytilsa ham, tutuq belgisi 
qo‘yilmaydi;  
b) in’om, san’at, qat’iy, mas’ul  kabi o‘zlashma so‘zlarda unlidan oldin shu 
unli oldingi  undosh tovushdan ajratib aytilishini ifodalash uchun qo‘yiladi; 
d) s va h harflari yonma-yon kelib, alohida tovushlarni ifodalaganda, ular 
orasiga tutuq belgisi (’) qo‘yiladi: Is’hoq, as’hob, mas’h, as’har. 
          3. (-) chiziqcha (defis):  
     a) juft va takror so‘zlar orasida: ota-ona, asta-sekin, baland-baland, shu-
shu; 
     b) tartib sonlar arab raqami bilan yozilganda -(i)nchi qo ‘shimchasi o‘rniga 
chiziqcha qo‘yiladi: 9-sinf, 1989-yil, 1-oktabr, 30-yillar;  
    d) ayrim  yuklamalar chiziqcha bilan yoziladi: -chi, -ku, -da, -a, -ya, -u, 
 -yu,  -e, -ey, -yey. Masalan, bola-ya, kelgan-u, qo‘y-e, keldi-yey;  
    e) bilan, uchun ko‘makchilarining qisqargan shakllari (-la, -chun) chiziqcha 
bilan yoziladi: sen-la, men-chun va hokazo. 
          4. (´) urg‘u:  

---

 
104 
    a) so‘zdagi biror bo‘g‘in kuchliroq ohang bilan talaffuz qilinganda 
qo‘yiladi: qishlo´q, bola´, ha´mma, te´xnika.  
    b) urg‘u ma’no farqlash vazifasini ham bajaradi: a´tlas(xaritalar to‘plami) – 
atla´s (mato), gulla´r (manzarali o ‘simlik) – gu´llar (gullamoq), olma´ (daraxt va 
uning mevasi) – o´lma (olmoq).  
  
Tinish belgilari 
 
 
Hozirgi yozma adabiy tilda 10 ta tinish belgisi qo‘llanadi: nuqta (.), so‘roq 
belgisi (?), undov belgisi (!), ko‘p nuqta (...), qavs (), qo‘shtirnoq („ “), vergul (,), 
nuqtali vergul (;), ikki nuqta (:), tire (–).