O'z betinshe jumisi

O'ZBEKISTAN Respublikasi joqari ha'm orta Arnawli bilimdendiriw ministrligi A'jiniyaz atindagi NMPI nin' Qaraqalpaq tili ha'm A'debiyat 2-D KURS studenti Qosbaulieva Gulbanudin' Tálimde xabar texnalogiyaları páninen
O'Z BETINSHE JUMISI
Orinlag'an: Qosbaulieva G
Qabillagan: X.Atadjanov

TEMA: OPERATSION SISTEMA hám olardıń túrleri

Joba:
1. Operatsion sistemalar.

2. Windows XP operatsion sisteması.
3. Windows jumıs stoli. Tiykarǵı ob'ektler hám basqarıw usılları
4. Windows 7 haqqında

Operatsion sistemanıń wazıypası kompyuter jumısın basqarıwdan ibarat, yaǵnıy ol programmalardı jumısqa túsiredi, maǵlıwmatlar ximoyasini támiyinleydi, paydalanıwshılardıń hám programmalardıń talapları boyınsha túrli servis ámellerin atqaradı, printer hám basqa kompyuterge jalǵanǵan «tashqi» apparatlar jumısın basqaradi. Kompyuterge júkleniwshi qálegen programma operatsion sistema xızmetinen paydalanadı, sol sebepli bul programma tek oǵan sol xızmetlerdi támiyinlep beretuǵın OS basqarıwında isleydi. Osni tańlaw júdá áhmiyetli, sebebi ol paydalanıwshı kompyuterinde kaysi programmalar menen islew múmkinligin, onıń maǵlıwmatları ximoyasining dárejesin, qanday apparat quralları kerekligini hám xakozolarni anıqlaydı.

Operatsion sistemanıń wazıypası kompyuter jumısın basqarıwdan ibarat, yaǵnıy ol programmalardı jumısqa túsiredi, maǵlıwmatlar ximoyasini támiyinleydi, paydalanıwshılardıń hám programmalardıń talapları boyınsha túrli servis ámellerin atqaradı, printer hám basqa kompyuterge jalǵanǵan «tashqi» apparatlar jumısın basqaradi. Kompyuterge júkleniwshi qálegen programma operatsion sistema xızmetinen paydalanadı, sol sebepli bul programma tek oǵan sol xızmetlerdi támiyinlep beretuǵın OS basqarıwında isleydi. Osni tańlaw júdá áhmiyetli, sebebi ol paydalanıwshı kompyuterinde kaysi programmalar menen islew múmkinligin, onıń maǵlıwmatları ximoyasining dárejesin, qanday apparat quralları kerekligini hám xakozolarni anıqlaydı.
Windows (anglichan Windows - áynekler degen mánisti ańlatadı ) Microsoft (kiskacha MS) firmasınıń programma maxsuli bolıp, arnawlı tayarlıqqa iye bolmaǵan kompyuterden paydalanıwshılar ushın mólsherlengen operatsion sistema bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı maqseti- kompyuterden paydalanıwdı ılajı bolǵanınsha ápiwayı hám úyreniw ushın ańsat, usınıń menen birge paydalanıwshına múmkin qayǵı-uwayım keń múmkinshilikler jaratıw xoliga keltiriw bolıp tabıladı. Microsoft firması sonday bolsada Windows programmasın daslep 1983 jılda jaratqan bolsada, jıldan-jılǵa onı rawajlanıwlashtirmokdalar. Daslep Windows 3. 0, 3. 1, 3. 11, 3. 12 versiyaları, 1995 jılda Windows 95, 1998 jıldıń jazında jańa Windows 98 hám 2000-2007 jıllarda Windows OS dıń uyqas túrde Windows -2000, ME, XP kórinisleri jaratılıp, joqori dárejedegi isenimliligi, jaqsılanǵan bezegi, óz-ózin rawajlandırıw ushın arnawlı quralları bar ekenligi menen ajralıp turadı.
Windows (anglichan Windows - áynekler degen mánisti ańlatadı ) Microsoft (kiskacha MS) firmasınıń programma maxsuli bolıp, arnawlı tayarlıqqa iye bolmaǵan kompyuterden paydalanıwshılar ushın mólsherlengen operatsion sistema bolıp tabıladı. Onıń tiykarǵı maqseti- kompyuterden paydalanıwdı ılajı bolǵanınsha ápiwayı hám úyreniw ushın ańsat, usınıń menen birge paydalanıwshına múmkin qayǵı-uwayım keń múmkinshilikler jaratıw xoliga keltiriw bolıp tabıladı. Microsoft firması sonday bolsada Windows programmasın daslep 1983 jılda jaratqan bolsada, jıldan-jılǵa onı rawajlanıwlashtirmokdalar. Daslep Windows 3. 0, 3. 1, 3. 11, 3. 12 versiyaları, 1995 jılda Windows 95, 1998 jıldıń jazında jańa Windows 98 hám 2000-2007 jıllarda Windows OS dıń uyqas túrde Windows -2000, ME, XP kórinisleri jaratılıp, joqori dárejedegi isenimliligi, jaqsılanǵan bezegi, óz-ózin rawajlandırıw ushın arnawlı quralları bar ekenligi menen ajralıp turadı.
Windows 98 den joqori kórinisleri grafik ónimdiń kórinisi, dawıs hám zamanagóy texnologiyalar boyınsha jaratılǵan multimedia qosımshaların qóllaw múmkinshiliklerin jaqsılaydı. Universal Serial Bus ( USB) shinasi járdemi sırtqı apparatlardıń ańsat jalǵanıwı hám ózib quyillishini támiyinleydi, televidenie hám de jeke kompyuterdiń múmkinshiliklerin birlestiriwge múmkinshilik jaratadı.
Windows 98 den joqori kórinisleri grafik ónimdiń kórinisi, dawıs hám zamanagóy texnologiyalar boyınsha jaratılǵan multimedia qosımshaların qóllaw múmkinshiliklerin jaqsılaydı. Universal Serial Bus ( USB) shinasi járdemi sırtqı apparatlardıń ańsat jalǵanıwı hám ózib quyillishini támiyinleydi, televidenie hám de jeke kompyuterdiń múmkinshiliklerin birlestiriwge múmkinshilik jaratadı.
Windows XP hám odan joqori kórinistiń aldınǵı versiyalarınan tiykarǵı farki-onıń isletiliwi hám Internetge kirisiw degi ápiwayılıǵı esaplanadı. Olarda Web texnologiyası boyınsha ózgeriwshen járdem sisteması hám kompyuter isletiliwin urgatuvchi 15 programma bar. Web-yunaltirilgan interfeys paydalanıwshına kompyuterde, lokal kompyuter tarmaǵında da Web-texnologiyada informaciyalardıń bir formada ańlatılıwın támiyinleydi hám usınıń menen birge informaciyalar kidiruvini ańsatlashtiradi.
Kóp saytlarda Windows 7 operatsion sistemasın ornatıw haqqında maqalalar ámeldegi, birparaları nomiga jazılǵan, geyparaları túsiniksiz jazılǵan, paydalanıwshılar ushın jazılǵanları kem. Sonday sonda da, bul maqalalardıń ko'pi orıs tilinde. Usınıń sebepinen, maqalanı ózbek tilinde, múmkinshiligi barınsha túsinikli jazıwǵa háreket etemen. Biz Windows 7 Ultimate 64 x operatsion sistemasın ornatamız. Daslep, operatsion sistema diskın kompyuterge qoyıp, sol disktan júkleniwdi biosda kórsetip ótemiz, yaǵnıy kompyuter janǵanda daslep sol disk islesin. Eger bunday qılıw qolıngizdan kelmese, disktı kompyuterge qoyıp, onı qosıń, ádetde avtomat disk oqıladı (kóbinese). Sonda ekranǵa tómendegi ayna shıǵadı hám disktan júkleniw ushın qálegen qandayda bir tuymeni basıw talap etiledi. Qandayda bir tuymeni basıp, kompyuterdi disk arqalı júkleniwine jay jaratamız (jay jaratamız ). Jay jaratqannan keyin, tómendegi aynaǵa dus kelamiz.
Orıs tilin tańlaymiz, sebebi ózbek tili joq. Dalee
Orıs tilin tańlaymiz, sebebi ózbek tili joq. Dalee
Ustanovit'
Álbette, litsenziya shártlerine razı bólemiz, Dalee
Jańalaw yamasa tolıq ornatıwdan biri tanlish kerek boladı, biz «Polnaya ustanovka«bo'limini tańlaymiz. Sebebi ornatilish tolıq hám basınan ámelge asırılıwı kerek.
Kompyuterge jalǵanǵan disklardı bólim (razdel) larga bólemiz. Biziń halda bir disk ámeldegi, bul disktı keminde ekige bolıw shárt, tiykarǵı bólim (sistema faylları jaylasadı ), ekinshisi rezerv bólim (júklenturguvchi (Windows loader, bootmgr) programması jaylasadı ). «Sazdat'«yozuvi arqalı disktı bólemiz, rezerv bólim ózi avtomat payda boladı. 20000 Mb tiykarǵı bólekke ajratdim, Windows 7'da rezerv bólim 100 mb'ni quraydı. Qalǵan jay (10. 5 Gb) bos qaldırildi. Meniń diskım kishi bolǵanı ushın, tiykarǵı bólekke kem jay berdim (20 gb átirapında ), siz bunday etpeń, keminde 40 gb jay ajrating. Sebebi operatsion sistema (Windows 7 Ultimate) shama menen 11 Gb jay aladı.
Kompyuterge jalǵanǵan disklardı bólim (razdel) larga bólemiz. Biziń halda bir disk ámeldegi, bul disktı keminde ekige bolıw shárt, tiykarǵı bólim (sistema faylları jaylasadı ), ekinshisi rezerv bólim (júklenturguvchi (Windows loader, bootmgr) programması jaylasadı ). «Sazdat'«yozuvi arqalı disktı bólemiz, rezerv bólim ózi avtomat payda boladı. 20000 Mb tiykarǵı bólekke ajratdim, Windows 7'da rezerv bólim 100 mb'ni quraydı. Qalǵan jay (10. 5 Gb) bos qaldırildi. Meniń diskım kishi bolǵanı ushın, tiykarǵı bólekke kem jay berdim (20 gb átirapında ), siz bunday etpeń, keminde 40 gb jay ajrating. Sebebi operatsion sistema (Windows 7 Ultimate) shama menen 11 Gb jay aladı.
Sonnan keyin, fayllar kóshiriliwi hám olardı ashıp, ornatilish baslanadı
Ornatilish tawsılǵanınan keyin, kompyuter qayta juklenedi hám sazlaw jumısları baslanadı, daslep kompyuter paydalanıwshısı atı hám kompyuter atı kiritilish soraladı.
Sol basqıshdan keyin, ornatilish juwmaqlanadı, sistemanı isletiw múmkin.
Sol basqıshdan keyin, ornatilish juwmaqlanadı, sistemanı isletiw múmkin.
Windows OS den paydalanıw waqtında keminde quyildagi apparatlar bolıwı talap etiledi:
Windows OS den paydalanıw waqtında keminde quyildagi apparatlar bolıwı talap etiledi:
protsessor -Pentium-100 mgts hám odan joqori;
tezkor yaddıń kólemi - 16 Mbayt hám odan úlken
tizimning standart urnatilishi ushın qattı diskta (vinchesterde) 195 Mb bos jayl bolıwı kerek, lekin sistemanıń konfiguratsiyasi hám saylanǵan bólimler sanına qaray, 120 dan 295 Mbgacha bush jay zárúr bolıwı múmkin;
kompakt disklar hám DvD disklar ushın diskovod;
Monıtor ( EGA, vGA, jaqsısı SvGA );
Printer;
Klavivtura hám tıshqansha.
Windows OS den paydalanıw interfeysi
Windows OS den paydalanıw interfeysi
Eger kompyuterde Windows OS urnatilgan bolsa, ol kompyuter yoqilishi menen jumısqa túsip ketedi hám nátiyjede ekranda quyildagi kórinis payda boladı :
Windows OS ekranınıń tiykarǵı bólimleri:
Jumıs stoli- tiykarǵı tarawdıń;
Máseleler paneli (Pusk tuymeshesi menen baslanatuǵın qatar )-ádetde ekrandıń quyil tárepinde jaylasadı.
3. Windows XP jumıs stoli. Tiykarǵı ob'ektler hám basqarıw usılları.
Windowstıń ekranda ashılǵan áynegi Jumıs stoli dep ataladı. Sizdiń ádetdegi jumıs stolingizdagi hújjetler, ásbaplar, jazıw qaǵazları hám sol sıyaqlılar jaylasqanı sıyaqlı kompyuter ekranında da islew ushın kerek bolǵan maǵlıwmatlar jaylastırıladı. Jumıs stoli mudamı paydalanıwshı tárepinen ózgertirip turılıwı múmkin. Ol paydalanıwshı kóp isletetuǵın programmalardı jaylastırıw ushın ko'llaniladi. Windows jumıs stolining elementler yigindisi kompyuterdiń ońlawshıları menen baylanıslı.
Windowsda kóplegen elementlerdi yodda saqlaw, ajıratıp alıw hám olar menen islew ańsat bolıwı ushın piktogrammalar dep atalıwshı uyqas súwretsheler ko'yiladi. Olardı kóbinese ikonalar (tımsallar ) dep da ataydilar. Avtorlar programmalar ushın olardıń moxiyatini ańlatpalap beretuǵın arnawlı súwretsheler tayarlaydilar. Hújjet faylları ushın piktogramma retinde sol hújjet dúzilgen programmanıń belgisi kórsetiledi.
Jumıs stolida quyildagi elementler jaylasıwı múmkin:
Jumıs stolida quyildagi elementler jaylasıwı múmkin:
papkalar (sistemanıń hám paydalanıwshınıń papkaları );
hujjat hám programma faylları ;
qurilmalar, papkalar hám fayllar ushın yarlıqlar ;
Birok, ádetde ekranda ko'prok qallarda sistema papkaları hám kóp shaqırıq etiletuǵın ob'ektlerdiń jerlikleri jaylasqan boladı.
Sistema papkaları -Windows XP OS tárepinen sırtqıl etilgen papkalar bolıp tabıladı. Sistema papkalarına quyildagilar kiredi:
May kompyuter (Meniń kompyuterim). Bul papka siz islep atirǵan kompyuterdiń obrazı bolıp, onıń járdeminde Siz kompyuter resurslarına (yaǵnıy, qattı, hám de jumsaq disklar, CD-ROM, tarmaq disklarına jalǵanıw hám sol sıyaqlılar ) kiriwińiz múmkin.
Setevoe okrujenie (Tarmaq sheńberi). Bul programma jergilikli tarmaq kompyuterleri dizimin kórip shıǵıw hám olardıń resurslarına kirisiw ushın isletiledi.
Internet Explorer. Internet degi WEB saxifalarini kórip shıǵıw programması. Ol Windowstıń aqırǵı úlgilerine kiritilgen.
Korzina (Sebet). Alıp taslanǵan (yo'kotilgan) fayllardı waqtınsha saqlawshı jay bolıp, ol sol fayllardı kerek bolǵanda qayta qayta tiklewi múmkin. Bul sebetke Windows quralları menen alıp taslanǵan fayl jaylastırıladı. Bunnan tısqarı, fayldı joytıw ushın tıshqansha járdeminde onı sebet belgisine kóshirip qoyıw múmkin. DOS quralları menen yo'kotilgan fayllardı bul programma quralları menen qayta tiklew múmkin emes. Sebetti dawamlı túrde tazalap turıw, yaǵnıy kerekli fayllarnigina saqlaw usınıs etiledi, sebebi bulmanǵa jaylastırılǵan fayllar da yadta jay iyeleydi
Korzina (Sebet). Alıp taslanǵan (yo'kotilgan) fayllardı waqtınsha saqlawshı jay bolıp, ol sol fayllardı kerek bolǵanda qayta qayta tiklewi múmkin. Bul sebetke Windows quralları menen alıp taslanǵan fayl jaylastırıladı. Bunnan tısqarı, fayldı joytıw ushın tıshqansha járdeminde onı sebet belgisine kóshirip qoyıw múmkin. DOS quralları menen yo'kotilgan fayllardı bul programma quralları menen qayta tiklew múmkin emes. Sebetti dawamlı túrde tazalap turıw, yaǵnıy kerekli fayllarnigina saqlaw usınıs etiledi, sebebi bulmanǵa jaylastırılǵan fayllar da yadta jay iyeleydi
Portfel'. Bul programma eki kompyuter menen jumıs alıp barılıp atırǵanda fayllardı sinxronlashtirishni (sońǵı úlgilerge almastırıwdı ) támiyinleydi. Mısalı, Siz jumıstı «uyga» olmoqchi bolsańız Portfel' den paydalanıwıńız múmkin.
Vxodyashie (Kiretuǵınlar ). Bul Windowstıń xabarlar sisteması bolıp tabıladı. ornatılǵan (belgilengen) programmalarǵa qaray elektron pochtanıń ol yamasa bul túrine jalǵanıwın támiyinlewi múmkin.
Jumıs stolida May kompyuter (Meniń kompyuterim) hám Korzina (Sebet) sistema papkalarınıń bolıwı shárt.
Windows XP menyuları.
Windows XP menyuları.
Menyu - bul qandayda bir operatsiyanı orınlaw imkaniyatın beretuǵın buyrıqlar kompleksi bolıp tabıladı. Menyu bántleri arasında buyruklardan tısqarı bólim menyuǵa kirisiw imkaniyatın beretuǵın bántler de bolıwı múmkin. Bul halda biz ierarxik yamasa ichma-ish jaylasqan menyu menen isleymiz.
Menyo'lar monıtor ekranında jaylasıwına kóre, vertikal hám gorizontal menyularǵa bólinedi. Programma áynekleriniń menyusı gorizontal bolıp, ol bas bet qatarınıń tagida jaylasqan bolıp tabıladı.
vertikal menyu -joqoridan tómenge qaray ashılatuǵın menyu bolıp tabıladı. Windows XP de vertikal menyudıń basqa kórinisi, júzip shıǵıwshı (pop up) dep atalǵan hám tómenden joqoriga qaray ashılatuǵın kórinisi de isletilingen. Sistemanıń tiykarǵı menyusı áne sonday menyu bolıp tabıladı. Júzip shıǵıwshı menyudıń taǵı bir túri-konteks menyu dep atalıwshi, aynanıń qálegen jayında tıshqandıń oń tuymesin basqanda ashılatuǵın menyu bolıp tabıladı.
Menyular sistemasında isletiletuǵın shártli belgilewler:
Menyular sistemasında isletiletuǵın shártli belgilewler:
agar menyu bandi dawamında kóp no'qta (... ) berilsa, sol bánt orınlanǵanda baylanısıw aynası ashıladı ;
agar menyu bandi dawamında úshmúyeshlik (() berilsa, sol bánt orınlanǵanda bólim menyu ashıladı ;
agar menyu bandi kúl reń háriplerde jazılǵan bolsa, menyudıń sol bandi áyne waqıtta aktiv emesligin ańlatadı ;
agar menyu bandi dawamında tuyme yamasa tuymeler kombinatsiyası kórsetilgen bolsa, ol halda menyudıń sol bandini menyuǵa kirmasdan turıp klaviatura járdeminde kórsetilgen tuymelerdi basıp orınlaw múmkin. Bul tuymeler akselerator tuymeler ( shortcut keys) dep ataladı ;
menyu bandidagi tiyine sızılǵan hárip qaynoq tuyme (hot key) dep ataladı. Menyu aktiv waqıtta klaviaturadan sol harfni basıp buyrıqtı orınlaw múmkin;
agar menyu bandi aldında kalin no'qta (() yamasa (() belgisi bar bolsa alternativ variantlardan qandayda-birı saylanǵanın ańlatadı
Tiykarǵı menyudıń joqori bólegindegi bóliminden tısqarı barlıq bántleri standart bolıp tabıladı.
Tiykarǵı menyudıń joqori bólegindegi bóliminden tısqarı barlıq bántleri standart bolıp tabıladı.
Bul menyudıń kórinisi quyildagicha:
Vse programmi /Programs-Programmalar
Dokumenti /Documents-Hújjetler
Nastroyka/Settings-Sazlaw
Poisk/Find-Qıdırıw
Spravka/Help-Maǵlıwmat
Vipolnit'/Run-Orınlaw
Viklyuchenie /Shut down-Jumıstı tugatmoq.
Kontekst menyu.
Kontekst menyu.
Kontekst menyu aynanıń qálegen jayında tıshqanchaning oń tuymesin basıw járdeminde ashıladı. Bul menyu bántleri qaysı element ajıratılǵanı, qanday operatsiya atqarılayotgani hám sol sıyaqlı jaǵdaylarǵa baylanıslı halda ózgeredi.
Windows XP de islew processinde kompyuter Siz menen áynekler járdeminde baylanıs júrgizedi, qosımshalar ayna kórinisinde kórinetuǵın boladı hám t.b sonday eken, aynanıń tiykarǵı bólimlerin anıqlawtirib alıwımız kerek. Birinshi qatar -ayna nomi bolıp tabıladı. Eger sol qatardaǵı qosımshanıń súwretshesi bosilsa, ayna jaylanıwın hám ólshewlerin belgileytuǵın buyruklar ruyxati payda boladı. Ung múyeshda 3 tuymeshe ámeldegi:
-«Svernut'» (Yigib alıw ). Ol qosımsha aynasın máseleler panelindegi turtburchak tuymeshe formasında (ayna sıyaqlı ) yigib aladı. Tıshqandı «darcha» ústinde bir ret basıw aynanıń aldınǵı ólshewi hám jaylasıwın tiklaydi
-«Razvernut'» (Jayıw ). Ol qosımsha aynasın pútkil ekranǵa (yamasa hújjet aynasın pútkil qosımsha aynasına ) yoyib taslaydı. Máseleler paneli ayna maksimallastırılgan halda da kórinip turadı. Tıshqansha «Razvernut'» (Jayıw ) piktogrammasi ústinde basılǵannan keyin onıń ornında basqa piktogramma payda boladı. Payda bolǵan piktogrammaning ústinde tıshqansha bosilsa, ayna aldınǵı jaǵdayına qaytadı.
-«Razvernut'» (Jayıw ). Ol qosımsha aynasın pútkil ekranǵa (yamasa hújjet aynasın pútkil qosımsha aynasına ) yoyib taslaydı. Máseleler paneli ayna maksimallastırılgan halda da kórinip turadı. Tıshqansha «Razvernut'» (Jayıw ) piktogrammasi ústinde basılǵannan keyin onıń ornında basqa piktogramma payda boladı. Payda bolǵan piktogrammaning ústinde tıshqansha bosilsa, ayna aldınǵı jaǵdayına qaytadı.
-«Zakrit'» (Jabıw). Ol ámeldegi qosımshanı jabadı hám atqarılıp atırǵan jumıstıń saqlap qolinmagan nátiyjelerin saqlaydı. Bul operatsiya klaviaturada Alt +F4 tuymesheler kombinatsiyası járdeminde ámelge asıriladı.
Ayna daǵı keyingi qatar - menyular qatarı. Bunda bir nesheden buyrıqlardı óz ishine alǵan menyular jaylasqan.
Menyo'lar qatarı astında piktogrammalar qatarı bar. Bul qatarda kóp isletiletuǵın buyrıqlar belgileri jaylasqan.

Paydalaniletuǵın ádebiyatlar :
1. Simonovich S. V. Windows - 98. uchebniy kurs. 19 urokov dlya osvoeniya operatsionnoy sistemi. S. Peterburg, Moskva 1999.
2. T. X. Xolmatov, N. I. Taylakov, Ol. A. Názerov Informatika hám Esaplaw texnikası. «Uzbekiston milliy entsiklopediyasi» Mámleket ilimiy baspası, T 2001
3. Simonovich S. V hám boshkalar “Obshaya informatika”,”Spetsial'naya informatika”,”Prakticheskaya informatika”, Moskva, 2000.