Oybek Umaraliyev, [

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:30]
Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat tushunchasi birgalikda XVIII asrda paydo bolgan. Odamlar hayoti va faoliyatining ikki tomoni: ularning shaxsiy manfaatlari, tashabbusi, ixtiyoriy faoliyati jabhasi va odamlar xulq- atvori davlatning xohish-irodasiga boysunuvchi xalq hokimiyati jabhasi shu tushunchalar bilan ifodalandi. Fuqarolik jamiyati atamasi fuqarolik va fuqaro haqidagi tushunchalar tarkib topganidan keyingina paydo bolgan va shu tariqa fuqarolar majmui sifatida jamiyat tushunchasi yuzaga kelgan.Dastlabki davrlarda fuqarolik jamiyati bilan davlat ortasidagi farqlanish etirof etilmagan. Masalan Arastuning fikricha, davlat fuqarolar majmuidan, fuqarolik jamiyatidan boshqa narsa emas edi. Sen Simon esa, jamiyatning birdek nafrat bilan qaraydigan ikki dushmani bor, ular anarxiya( hokimiyatsizlik) va despotizm(zolimlik)dir, deya takidlagandi. Amalda fuqarolik jamiyati ijtimoiy munosabatlarning shunday yetuklik holatidirki, unda yuqoridagi har ikki illat amalda mustasno qilinadi. Fuqarolik jamiyatining asosiy xususiyatlari iqtisodiy, siyosiy va manaviy birlikda oz ifodasini topadi. Bular iqtisodiy sohada nodavlat tashkilotlar, shirkatlar, ijara va aksiyadorlik jamoalari, uyushmalar, korporatsiyalarning mavjudligidir;
Huquqiy davlat tushunchasi.Huquqiy davlat – jamiyatning irodasini ifoda etuvchi va uni aks ettiruvchi, qonunning ustuvorligiga asoslangan umumiy tashkilotdir. Huquqiy davlatning belgilari: 1. qonunning ustuvorligiga asoslanadi; 2. barcha fuqarolar, mansabdor shahslar, davlat organlari va tashkilotlarining qonunlarni ogishmay bajarishlari va unga rioya qilishlarini taqozo etadi; 3. fuqaro va davlatning amaldagi qonunlar doirasida ozaro javobgarligini nazarda tutadi; 4. siyosiy, mafkoraviy, iqtisodiy hurfikrlikka, fikrlarning hilma-hilligiga tayanadi; 5. fuqarolarning xuquq va erkinliklarini ta'minlaydi; 6. Huquqiy madaniyatni yoqsak darajaga kutaradi.
Jamiyatda xuquqiy davlatning roli quyidagilarda ifodalanadi: 1. Jamiyatda faoliyat kursatuvchi demokratik institutlarning rivojlanishi va barqarorligini ragbatlantira oladigan xuquqiy hujjat chiqarish va joriy etish. 2. Fuqarolarning xuquq va erkinlarini muhofaza qilish, ularning ijtimoiy himoyalanganligiga doir amaliy choralar qabul qilish. 3. Fuqarolarning xuquq va erkinliklariga tajovoz qiluvchi mansabdor shahslarni tegishli shaklda xuquqiy javobgarlikka tortishning xuquqiy mehanizmlarini ishlab chiqish va joriy etish.
Insonparvar xuquqiy davlatning belgilari: 1. Konstitutsiya va qonunning ustuvorligi. 2. Davlat hokimiyati tizimining taksimlanish printsipi. 3. Insonning xuquq va erkinliklariga rioya etish va ularni himoyalanishi. 4. Oliy qadriyat sifatida inson huquq va erkinliklarini joriy etish shart-sharoitlarning yaratilishi. 5. Demokratlilik. 6. Siyosiy va xuquqiy madaniyat darajasini yoqsalishi. 7. Adolatli fuqarolik jamiyatini yaratilishi. 8. Sud – xuquqiy islohotlarining otkazilishi. 9. Sudning mustaqilligi. 10. Hokimiyat vakolatlarini taksimlash va xuquqiy davlat tizimini yaratish maqsadida qonunlarni chiqarish va takomillashtirish.
Huquqiy davlat iborasi ilk bor X1X asrda yashagan nemis olimlari K.Velker va I. Frayxer fon Aretin asarlarida uchraydi yilda Robert fon Mol huquqiy davlat haqidagi talimotga uzluksiz rivojlanib boruvchi kategoriya sifatida qaragan. Keyinchalik huquqiy davlat iborasi keng tarqalib Rossiyada B. CHicherin, P.Novgorodsev, N.Korkunovlar tomonidan organilgan. Iyering huquqiy davlatga faqatgina davlat hokimiyatining ozi belgilagan tartibga ozi boysunadigan joyda, uzil kesil huquqiy barqarorlikka ega bolgan yerda mavjud boladi, deb hisoblaydi.
SHershenevich huquqiy davlatni shakllantirishdagi quyidagi asosiy belgilarni qayd etadi: 1.boshqaruvda huquq xukmronligining mavjudligi; 2.davlatga subektiv huquqlarni muhofaza qilish majburiyatining mavjudligi; 3.hokimiyat organlarining vakolatlarining qatiy beklgilab qoyilishi. Gessen fikricha, davlat ozi tashkil etadigan hukumat singari yuridik normalarni ozi uchun majburiy deb tan olgandagina huquqiy davlat deb ataladi.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:30]

Huquqiy davlat oz faoliyatida, hukumat va sud faoliyatini amalga oshirishda huquq bilan bo-langan va uning tomonidan cheklangan boladi, hech kim huquqdan tashqarida yoki uning ustidan hukmron bola olmaydi.
Fuqarolik jamiyatining asosiy belgilari mavjud bolib ular quyidagilardir: - erkin individlar uyushmasi; - ozaro hamkorlikka asoslangan ijtimoiy tuzilma; - murakkab tuzilishga ega bolgan plyuratilstik tizim; - ozini ozi rivojlantiradigan va ozini ozi boshqaradigan tizim. Fuqarolik jamiyatining eng muhim omillari:
1)iqtisodiy erkinlik, mulk shakllarining rang-barangligi, bozor munosabatlari; 2)inson va fuqaroning tabiiy huquqlarini sozsiz etirof etish va himoya qilish; 3)hokimiyatning qonuniyligi va demokratik xususiyati; 4)qonun va odil sud oldida hammaning tengligi, har bir shaxsning yuridik jihatdan ishonchli himoyalanganligi; 5)hokimiyatning uchga bolinishi va hokimiyatlarning ozaro aloqasi prinsipiga asoslangan huquqiy davlat; 6)siyosiy va mafkuraviy plyuralizm, konstruktiv muxolifatning mavjudligi va shular jumlasidandir

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:35]

O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati asoslariini yaratish va rivojlantirish bo‘yiyaa amalga oshirilgan ishlarni Fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil institutti tomonidan uch bosqichga bo‘lib tahlil qilish tavsiya etiladi.7
Birinchi bosqich o‘z ichiga 1991-2000 yillarni qamrab oladi. Bu davrda, birinchi navbatldafuqarolik jamiyatining shakllanishining asoslari yaratildi
Ikkinchi bosqich (2000-2010 yillar) damamlakatni demoeratlashtirish va modernizatsiyalash bo‘yicha faol jarayonlar davom ettirildi.
2010 yil 12 noyabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mamlakatda demokratik islohatlarni yanada chuvurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish Konsepsiyasi”e’lon qilindi.Bu Konsepsiya mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo‘yicha olib borilayotgan ishlarning ikkinchi bosqichiga yakun yasadi va yani – uchinchi bosqichni boshlab berdi.
Fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi bo‘yicha qo‘yidagi xulosalar chiqarish mumkin:
- fuqarolik jamiyatining shakillanishi uzoq davom etib kelayotgan murakkab tarixiy jarayondir.Fuqarolik jamiyatining ba’zi bir unsurlari qadimgi YUnoniston va Rimda namoyon bo‘lgan vaqtdanboshlab YAngi davrda shakllanish elementlari va xozirgi kunda bir butun tizim sifatida paydo bo‘lishi.
- fuqarolik jamiyati g‘oyasi insoniyatning antik davrdan beri davom etib kelayotgan tafakkuri maxsulidir. Avesto manbalarida, Qadimgi yunon faylasuflari fikrlarida, O‘rta asr mutafakkirlarining qarashlarida, Uyg‘onish va Reformatsiya davri g‘oyalari va bugun XXI asr jahon xamjamiyati tomonidan umuminsoniy ijtimoiy madaniy qadriyatlar sifatida e’tirof etilishi. Har qanday fan,o‘z mohiyatiga ko‘ra umumbashariydir.Dunyoning barcha xalqlari katta-kichikligidan qat’iy nazar uning rivojiga turli xil darajada hissalarni qo‘shgan.SHu nuqtai nazardan fuqarolik jamiyatining shakillanishi va rivojlanishi to‘g‘risidagi g‘oyalar qarashlarni bir yoqlama bo‘rttirish yoki kamsitish xato yondashuvdir.
- fuqarolik jamiyatining xususiyatlari, belgilari,tamoyillari har qanday ijtimoiy tizimda mavjud, biroq ularning rivojlanish darajasi turli xil bo‘lishi mumkin.
- fuqarolik jamiyatining shakllanish jarayonlari xolati ijtimoiy hayotning va davlat hokimiyati boshqaruvining demokratlashib borishi bilan birgalikda kechadi.
- fuqarolik jamiyatining shakillanishi huquqiy davlatchilikning shakillanish jarayoni bilan takomillashib boradi.
- har bir davlatda fuqarolik jamiyatining rivojlanishi va shakillanishi o‘ziga xos mental xususiyatlarga bog‘liq holda tadrijiy rivojlanish modellari asosida amalga oshiriladi.
- hozirgi dunyoda biron bir mamlakat fuqarolik jamiyat qurishning etuklik bosqichiga erishmagan va bu uzuluksiz davom etadigan jarayondir.
- fuqarolik jamiyatining xususiyatlari, belgilari,tamoyillari har qanday ijtimoiy tizimda mavjud, biroq ularning rivojlanish darajasi turli xil bo‘lishi mumkin.
- fuqarolik jamiyatining shakllanish jarayonlari xolati ijtimoiy hayotning va davlat hokimiyati boshqaruvining demokratlashib borishi bilan birgalikda kechadi.
- fuqarolik jamiyatining shakillanishi huquqiy davlatchilikning shakillanish jarayoni bilan takomillashib boradi.
- har bir davlatda fuqarolik jamiyatining rivojlanishi va shakillanishi o‘ziga xos mental xususiyatlarga bog‘liq holda tadrijiy rivojlanish modellari asosida amalga oshiriladi.
- hozirgi dunyoda biron bir mamlakat fuqarolik jamiyat qurishning etuklik bosqichiga erishmagan va bu uzuluksiz davom etadigan jarayondir.
- fuqarolik jamiyatining xususiyatlari, belgilari,tamoyillari har qanday ijtimoiy tizimda mavjud, biroq ularning rivojlanish darajasi turli xil bo‘lishi mumkin.
- fuqarolik jamiyatining shakllanish jarayonlari xolati ijtimoiy hayotning va davlat hokimiyati boshqaruvining demokratlashib borishi bilan birgalikda kechadi.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:35]

- fuqarolik jamiyatining shakillanishi huquqiy davlatchilikning shakillanish jarayoni bilan takomillashib boradi.
- har bir davlatda fuqarolik jamiyatining rivojlanishi va shakillanishi o‘ziga xos mental xususiyatlarga bog‘liq holda tadrijiy rivojlanish modellari asosida amalga oshiriladi.
- hozirgi dunyoda biron bir mamlakat fuqarolik jamiyat qurishning etuklik bosqichiga erishmagan va bu uzuluksiz davom etadigan jarayondir.
- fuqarolik jamiyatining xususiyatlari, belgilari,tamoyillari har qanday ijtimoiy tizimda mavjud, biroq ularning rivojlanish darajasi turli xil bo‘lishi mumkin.
- fuqarolik jamiyatining shakllanish jarayonlari xolati ijtimoiy hayotning va davlat hokimiyati boshqaruvining demokratlashib borishi bilan birgalikda kechadi.
- fuqarolik jamiyatining shakillanishi huquqiy davlatchilikning shakillanish jarayoni bilan takomillashib boradi.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:36]

har bir davlatda fuqarolik jamiyatining rivojlanishi va shakillanishi o‘ziga xos mental xususiyatlarga bog‘liq holda tadrijiy rivojlanish modellari asosida amalga oshiriladi.
Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:42]
Siyosiy madaniyat turi siyosiy tizimlarning xilma-xilligi, jamiyatlarning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy rivojlanish darajasi va ularning tarixiy an'analaridagi farq bilan bog'liq. Mavjud barcha xilma-xilliklardan siyosatshunoslik siyosiy madaniyatning ikkita asosiy modelini ajratib turadi - totalitar-avtoritar va liberal-demokratik.

Siyosiy madaniyatning totalitar-avtoritar modeli fuqaroning jamoaviy fazilatlarini uning individual fazilatlaridan ustun qo'yadi. Ushbu model quyidagi xususiyatlarga ega: jamiyatning siyosiy ongi va qadriyatlari markazlashgan holda davlat tomonidan shakllantiriladi, davlat manfaatlari shaxslar, ijtimoiy guruhlar manfaatlaridan ustundir.(asosiy qadriyatlar: tartib, sadoqat, siyosiy ishonch, davlat siyosatini qo'llab-quvvatlash, umumiy mafkura, siyosiy birlik ); jamiyatni siyosiy axborotlashtirish dozalangan va bir kanalli, monopoliya hokimiyat tomonidan tartibga solinadi, siyosiy tsenzura faol ravishda amalga oshiriladi; siyosiy til standartlashtirilgan va siyrak(bu kategorik va ko'pincha cheklangan, stereotipli, tegishli simvolizm kam o'zgaruvchan, monoton va kamdan-kam yangilanadi); jamiyatning siyosiy madaniyati shakllanadi muqobil bo'lmagan asosda "yuqoridan pastga"; jamiyatning aksariyat qismining siyosiy madaniyati darajasi past, siyosiy va madaniy taraqqiyot unchalik dinamik emas.

Siyosiy madaniyatning liberal-demokratik modeli fuqarolarning siyosiy huquq va erkinliklarini ta’minlashga, jamiyat hayotini faqat huquqiy tartibga solish orqali tartibga solishga qaratilgan. Ushbu model quyidagi xususiyatlarga ega: jamiyatning siyosiy ongi va qadriyatlari markazlashtirilmagan (ko'p kanalli), turli manbalardan shakllanadi; Davlat manfaatlarining ustuvorlik darajasi ularning jamiyat, uning ijtimoiy guruhlari, fuqarolar manfaatlariga mos kelishi darajasiga bog'liq.(asosiy qadriyatlar: inson huquqlari, erkinlik, mafkuradagi plyuralizm, siyosat, iqtisodiyot, demokratiya, huquq-tartibot, shaxsiy hayot va xususiy mulk, jamoatchilik fikrining ustuvorligi, fuqarolik jamiyati, ekologiya va boshqalar); jamiyatni ko‘p kanalli va muqobil usulda siyosiy axborotlashtirish, siyosiy tsenzura minimal, asosan radikal va ekstremistik xarakterdagi axborotga nisbatan qo‘llaniladi; so'z va matbuot erkinligi bor, lekin uning darajasi siyosiy axborot manbalarining moliyaviy imkoniyatlariga, ularning ommaviy axborot vositalaridan foydalanish imkoniyatiga bog'liq.(birinchi navbatda televizor) shuningdek, nashrlarning auditoriyasi va tiraji hajmi; siyosiy til keng va nostandart bo‘lib, u doimo takomillashtirilib, boyitib boriladi, siyosiy simvolizm ko‘p qirrali bo‘lib, modernizatsiya rejimida rivojlanadi; siyosiy xatti-harakatlar xilma-xildir; jamiyatning siyosiy madaniyati yetarli darajada, u muayyan taraqqiyot bilan tavsiflanadi.

Siyosiy madaniyatda darajalar va modellar bilan bir qatorda ikkita asosiy mavjud turi, tashqi siyosiy-madaniy muhit va boshqa siyosiy va madaniy ob'ektlar bilan o'zaro munosabatlarining xususiyatlari va o'ziga xos xususiyatlari, shuningdek, ichki mazmuni bilan farqlanadi.

yopiq turdagi, siyosiy yakkalanishi bilan ajralib turadigan, o'z siyosiy qadriyatlari va me'yorlariga e'tibor qaratish, siyosiy va madaniy avtonomiya rejimida rivojlanish, o'zining etnik, diniy, mafkuraviy, tarixiy, ijtimoiy an'analariga sodiqlik, boshqa siyosiy me'yorlar tizimiga daxlsizlik. va yo'nalishlar.

ochiq turdagi, xorijiy madaniy tajribaga moyilligi, yuqori dinamik siyosiy hayot, siyosiy jarayonning rang-barangligi va yuqori ijtimoiy-siyosiy harakatchanligi bilan ajralib turadi, boy siyosiy urf-odat va an’analarga ega, o‘zgaruvchan voqelikka mos ravishda sozlanadi va doimiy ravishda rivojlanadi. o'z-o'zini isloh qilish.

Jamiyatning muayyan tartibga solish mexanizmlariga yo'naltirilganligi bilan siyosiy tizim doirasida ajratiladi bozor va byurokratik siyosiy madaniyat turlari. Bozor siyosiy madaniyati siyosiy jarayonlarni oldi-sotdi munosabatlari, foyda olishga erishishni siyosiy faoliyatning oliy maqsadi sifatida qaraydigan madaniyat mavjud.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:42]

Siyosat biznesning bir turi, siyosatchining o'zi yo "tovar" yoki "ishbilarmon". Siyosiy qarorlar “savdo bitimi” natijasidir. Byurokratik (statistik) siyosiy madaniyat - bu siyosiy muammolarni hal qilishni siyosiy jarayonni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish mexanizmlarining ishlashi bilan bog'laydigan madaniyatdir. U raqobatni cheklash va taqiqlashga qaratilgan. Davlat manfaatlari shaxsiy manfaatlardan ustun ekanligi e'tirof etiladi. Ratsionallik tashkiliy va byurokratik boshqaruv sifatida qabul qilinadi.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:42]

Siyosiy madaniyatni tasniflashda keng tarqalgan yondashuvlardan biri G.Almond va S.Verba tomonidan taklif qilingan yondashuv boʻlib, unga koʻra siyosiy madaniyatning sof deb ataladigan uchta turi mavjud.
patriarxal, madaniyati rivojlanmagan jamiyatda mavjud bo'lgan, shuningdek, siyosiy tizimni o'rnatish jarayoni davom etayotgan. Ushbu madaniy tipdagi odamlar - tashuvchilarda siyosiy faollik, tushunarlilik, siyosiy qadriyatlar, me'yorlar va institutlarga qiziqish etishmaydi, siyosiy soddalik, siyosatsizlik umumiydir, ularning siyosiy qarashlari diniy va ijtimoiy stereotiplar va an'analarda "erigan".

irmoq, uning mohiyati o‘z egalarining hokimiyatga bo‘ysunishlarini afzal ko‘rishida, hokimiyatga o‘z ixtiyoridagi siyosiy usullar bilan ta’sir o‘tkazishga urinmaslikda, faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo‘lmaslikda, har qanday siyosiy mexanizmdan o‘zini-o‘zi chetlashtirishga intilishdadir. tizimi va siyosiy hayotdagi faol ishtiroki.

faol, fuqaroning jamiyat siyosiy hayotidagi samarali shaxsiy roliga, siyosiy tizimda etarli darajada shaxsiy maqomga ega bo'lishiga aniq yo'naltirilganligi bilan ajralib turadi.

G.Almond va S.Verba kontseptsiyasiga koʻra, siyosiy yoʻnalishning ideal tiplari sof koʻrinishida amalda uchramaydi, ular birga yashaydi va bir-birini siqib chiqarmaydi. Shu bois olimlar “fuqarolik madaniyati” tushunchasini aralash siyosiy madaniyat sifatida kiritdilar. Bunday madaniyat demokratik siyosiy tuzumga xosdir. G. Almond va S. Verbaning fikricha, "ideal" fuqaro hukumatga bosim o'tkazishi va shu bilan birga unga sodiq qolishi, faol bo'lishi, lekin doimo faol bo'lmasligi kerak. Aynan siyosiy madaniyat fuqaroligi, ularning fikricha, demokratik siyosiy rejimlar uchun mustahkam poydevordir.

G.Almond siyosiy madaniyat kontseptsiyasi kontekstida turli mamlakatlarda faoliyat ko‘rsatayotgan o‘xshash siyosiy institutlarning turlicha samaradorligini tushuntirib, siyosiy tizimlarning to‘rt turini ajratib ko‘rsatdi:

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:43]

Siyosatshunoslikda siyosiy madaniyat turlarining boshqa tasniflari ham mavjud. Demak, xususan, umuminsoniy siyosiy va madaniy makonda siyosiy madaniyat turlari bilan bir qatorda siyosiy madaniyat ham mavjud submadaniyatlar. Ushbu kontseptsiya ijtimoiy guruhlar va jamoalarga xos bo'lgan siyosiy yo'nalishlar va xulq-atvor shakllari tizimlarini anglatadi, ular boshqa ijtimoiy sub'ektlardan va umuman millatdan shu sifati bilan ajralib turadi. Siyosiy submadaniyatlar jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-etnik, institutsional, sotsial-hududiy va madaniy-maqomi tabaqalanishi natijasida vujudga keladi. Ulardan eng muhimi va talaffuzi quyidagilardir.

G'arbning siyosiy submadaniyati, u quyidagi xarakterli xususiyatlarga ega: siyosiy ishtirokning asosan “ishtirokchilik” modeli qo'llaniladi, siyosatning asosiy elementi - bu individual, siyosiy demokratiyaning barqaror an'analari, shaxs allaqachon siyosatdan "to'yingan", G'arb dinlari ochiq tipni tashkil qiladi. siyosatda ishtirok etish, oʻzgarishlarga yoʻnaltirilgan, yangi elementlarni oson oʻzlashtirib olish , umumiy va siyosiy madaniyatda, milliy manfaatlarda modernizmning ustunligi, ommaviy axborot vositalarining keng tarqalishi tufayli siyosiy yetakchilarning roli ortib borishi va siyosatning roli va ahamiyatining pasayishi. siyosiy birlashmalar, katta "o'rta sinf" mavjudligi va uning manfaatlariga mos keladigan siyosiy mentalitet.

Sharqning siyosiy submadaniyati, u quyidagi xarakterli xususiyatlarga ega: asosan "bo'ysunuvchi" siyosiy madaniyat qo'llaniladi, siyosatning eng muhim elementi - jamoa (klan, etnik, kasbiy, oila va boshqalar), avtoritar boshqaruvning barqaror an'analari, shaxs siyosatda ishtirok etmaydi. , Sharq dinlari anʼanaviy yoʻnalishlar boʻyicha munosabatlar va institutlarni qayta tiklashga qaratilgan siyosatga nisbatan “ehtiyotkorlik” munosabatini shakllantiradi; alohida sharoitlarda urf-odatlarga bu sodiqlik mutaassib bo‘lib, umumiy va siyosiy madaniyat barqarorligi, milliy-etnik omilning ustuvor roli, siyosatdagi pariyalar va harakatlarning roli ortib borishi munosabati bilan siyosiy yetakchilarning roli kuchayishi, keskin elita va omma o'rtasidagi "bo'shliq" va tegishli siyosiy mentalitet.

Muayyan mamlakatdagi siyosiy submadaniyatlarning o'zaro ta'sirini muvofiqlashtirish darajasiga ko'ra V.Rozenbaum siyosiy madaniyatning ikki turini aniqladi: integratsiyalashgan(bir hil) va parcha-parcha(turli xil). Siyosiy madaniyatning yaxlit turi xarakterlanadi siyosiy tizimning asosiy masalalari bo'yicha nisbatan yuqori darajadagi ijtimoiy-siyosiy kelishuvning mavjudligi, nizo va nizolarni hal qilishda fuqarolik protsessuallarining ustunligi, siyosiy zo'ravonlikning past darajasi va siyosiy hayotdagi xilma-xillikning yuqori darajasi. Parchalangan siyosiy madaniyat jamiyatning boʻlinishini, uni tashkil etuvchi ijtimoiy guruhlarning kuchli qutblanishini, jamiyatning marginallashuvini, xarizmani, yaʼni siyosiy birlashmalar va ularning dasturlariga emas, balki jamiyat (ijtimoiy guruhlar, alohida fuqarolar) nazarida aniq siyosatchilarga yoʻnaltirilganligini aks ettiradi. , ajoyib iste'dod, fazilatlar va "fazilat"larga ega.

Shunday qilib, bugungi kunda siyosiy madaniyatlarning tipologiyasi va tasnifiga juda ko'p turli xil yondashuvlar mavjud.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:44]

Siyosiy madaniyat ko'p jihatdan tarixiy rivojlanish darajasiga bog'liq; u ba'zi muhim siyosiy voqealar jarayonida yoki boshqa muhim va muhim sharoitlarda o'zgaradi (lekin har doim ham ular bilan birga bo'lmaydi). Siyosiy madaniyatni tarixiy davrlar, siyosiy «davrlar, ijtimoiy formatsiyalarning keng hududlarida yanada qulayroq o‘rganish va tasniflash uchun siyosiy madaniyat turi tushunchasi kiritilgan. Siyosiy madaniyat turi bir tarixiy davr chorrahasida yashovchi, jamiyatning o'xshash qatlamlariga mansub va siyosiy sohada sodir bo'layotgan voqealarga o'xshash xatti-harakatlar va reaktsiyalarga ega bo'lgan odamlarning siyosiy ong va xatti-harakatlarining umumiy xususiyatlarini aniqlash uchun ishlatiladi. . Siyosiy madaniyatning har xil turlarini qurish uchun juda ko'p mezonlar mavjudligini hisobga olsak (bular tarixiy davrlar va siyosatga bo'lgan har xil munosabatlar, siyosiy faoliyatning tabiati, siyosatni tashkil etuvchi ijtimoiy qatlamlar va guruhlar). , mintaqalar va dunyoqarash pozitsiyalari o'rtasidagi farqlar ), keyin siyosiy madaniyat turlarining o'zlari, mos ravishda, juda muhim miqdor bo'lishi kerak.

Siyosiy madaniyat turlarini tasniflashda turlicha yondashuvlar mavjud. Masalan, marksistik yondashuv, unga ko'ra bir turdagi jamiyatda mavjud bo'lgan siyosiy madaniyatlar sezilarli o'xshashliklarga ega, shuning uchun bu yondashuv siyosiy madaniyatning uch turini ajratib turadi: quldorlik, feodal va burjua jamiyati.

Ushbu yondashuv asosida siyosiy madaniyatlarning eng rivojlangan tasnifi polshalik olim Yeji Vyatr tomonidan amalga oshirilgan. Uning fikricha, an’anaviy siyosiy madaniyatning bir turi quldorlik va feodal jamiyatiga mos keladi, u siyosiy munosabatlarni tartibga soluvchi sifatida hokimiyat va an’analarning muqaddas mohiyatini tan olish bilan tavsiflanadi. Siyosiy madaniyatning bu turi doirasida olim uning bir-biri bilan turli yollar bilan uygunlashishi mumkin bo`lgan qabilaviy, teokratik va despotik navlarini belgilaydi. Burjua jamiyatida Vyatr siyosiy madaniyatning ikkita asosiy turini ajratadi: demokratik va avtokratik. Birinchisi, fuqarolarning yuqori faolligi va ularning keng siyosiy huquqlari bilan ajralib turadi. Siyosiy madaniyatning ikkinchi turi fuqarolarning demokratik huquq va erkinliklarini cheklovchi kuchli va nazoratsiz hokimiyatni davlat ideali sifatida tan oladi.

Hozirgi zamon siyosatshunosligida siyosiy madaniyatlarni tahlil qilish va taqqoslash uchun G.Almond va S.Verba tomonidan taklif qilingan tipologiyadan keng foydalaniladi.Ular siyosiy madaniyatning uchta asosiy turini ajratib ko’rsatadilar, ularni ma’lum bir zamon yoki ijtimoiy guruhga qat’iy bog’lab qo’ymaydilar. lekin qadriyatlarga, xulq-atvor namunalariga, hokimiyatni tashkil qilish usullariga e'tibor qaratish:

patriarxal siyosiy madaniyat, uning asosiy xususiyati jamiyatdagi siyosiy tizimga qiziqishning yo'qligi;
siyosiy tizimga kuchli yo'naltirilganlik, lekin uning faoliyatida zaif faol ishtirok etish bilan tavsiflangan xizmatkor siyosiy madaniyat;
siyosiy tizimga qiziqish va faol ishtirok etish xususiyatlariga ega faol siyosiy madaniyat;
Patriarxal yoki cherkov siyosiy madaniyati siyosiy manfaatlari o'z jamoasi, qishlog'i yoki tumani doirasidan tashqariga chiqmaydigan ijtimoiy jamoalarga xosdir. Uning ajralib turadigan jihati jamiyat a’zolarining siyosiy institutlarga, markaziy hokimiyat organlariga umuman qiziqish yo‘qligidir. Mahalliy rahbarlarda ham, sub'ektlarda ham markaziy hokimiyatga nisbatan his-tuyg'ulari yo'q, ularning unga munosabati hech qanday me'yorlar bilan belgilanmagan. Zamonaviy haqiqatda bunday siyosiy madaniyatning eng yaqin ekvivalenti Afrika qabilalarida mavjud bo'lgan munosabatlar bo'lishi mumkin.

Zamonaviy jamiyatda siyosiy madaniyatning ikkita asosiy turi hukmronlik qiladi va o'zaro ta'sir qiladi: itoatkor va faol yoki siyosiy ishtirok etish madaniyati.

Oybek_Umaraliyev, [22.05.2022 15:44]
Siyosiy madaniyatning birinchi turining afzalligi uning ulkan odamlar massasini samarali va tez safarbar qilish, ularning kuchini ijtimoiy zaruriy yoki, ehtimol, uzoq o'zgarishlarni amalga oshirishga yo'naltirish omili bo'lish qobiliyatidir. Ushbu o'zgarishlarning maqsadga muvofiqligi tashuvchisi shaxs emas - voqealarning bevosita ishtirokchisi, uning kuchi tufayli ular amalga oshirilgan, balki tarix, keyinchalik bajarilgan ishning foydaliligi va zarurligini baholaydi.

Bunday vaziyatda ijtimoiy-siyosiy tashabbus va siyosatda faoliyat yurituvchi shaxs bir-biridan ajralganligi sababli, bu holatda juda yuqori intizom, tartib va tashkilotchilik bilangina katta xalq ommasini harakatga keltirish mumkin. siyosiy mexanizmning faoliyatida. Ijtimoiy aloqalarni tartibga solishning ushbu turining zarur tarkibiy qismi bu boshqaruvning qat'iy, tobora kuchayib borayotgan markazlashuvi, siyosiy qarorlar qabul qilish jarayonini ishonchli, fidoyi shaxslarning tobora tor doirasiga mahalliylashtirishdir.

Siyosiy fazilat sifatida tashabbus jamiyatni tark etadi, uning o'rnini tartib-intizom, mehnatsevarlik, doimiy ko'rsatmalarni bajarish va rejalarni bajarish ustida ishlash egallaydi. Yo'l-yo'riq va yo'nalish manbasiga chuqur ehtiyoj borligi sababli, siyosiy rahbarlikning sof avtoritar usullari kuchaymoqda va siyosiy hokimiyatning kuchi va nufuzining ko'zga ko'rinadigan timsoliga - siyosiy kultga ehtiyoj kuchaymoqda. Shuning uchun u amalda ushbu lavozimni egallab turgan haqiqiy shaxsning qobiliyati, fazilatlaridan qat'i nazar, eng yuqori siyosiy rahbarning shaxsiyati atrofida muqarrar ravishda qayta-qayta takrorlanadi.

- hozirgi dunyoda biron bir mamlakat fuqarolik jamiyat qurishning etuklik bosqichiga erishmagan va bu uzuluksiz davom etadigan jarayondir.