Oy va uning fazalari Reja

2. Oyning ko’rinma harakati va oy fazalari
Oyning yulduzlar orasidagi ko’rinma harakati, uning yer atrofidagi harakatini aksidir. Oy bir oy davomida yulduzlar osmonida g’arbdan sharqga tomon ko’chadi. Uning trayektoriyasi yopiq emas. Oyning ko’rinma harakati davomida shakli yerdan o’zgarib turadi, bunga oy fazalari deyiladi. Oyning fazalari to’rtta yangi oy, birinchi chorak, to’lin oy va oxirgi chorak. Bu fazalar birin ketin ketma-ketligida vujudga keladi. Oy yer atrofida va yer bilan birgalikda quyosh atrofida aylanganligi tufayli yerdagi kuzatuvchi va quyosh nurlariga nisbatan turlicha vaziyatlarda bo’ladi. Shuning uchun turli ko’rinishda bo’lib ko’rinadi. Oy Quyoshdan ancha katta masofada joylashganligi tufayli unga paralel nurlar tushadi deb olish mumkin. Oy yerga hamma vaqt bir tomoni bilan qaraganligi tufayli uning yarim yorug’ va qorong’u tomoni bilan qaralgan bo’ladi. Yorug’ yarmini va qorong’u yarmini ajratuvchi chiziqga terminator deyiladi. Quyosh va oy yo’nalishi hamda oy va yer yo’nalishi orasidagi burchakni  bilan belgilaymiz,  - ga oyning fazaviy burchagi deyiladi. Oyning yangi oy fazasida bo’lganida u yer va Quyosh o’rtasida bo’ladi. =180 va oy yerga yoritilmagan tomoni bilan o’girilgan bo’ladi. Yangi oy fazasidan taxminan ikki sutka keyin, oy o’roq shaklida ko’rinadi. Yangi oy fazasidan 7 kun o’tgandan keyin u to’liq yarim doira shaklida ko’rinadi, bu birinchi chorak fazasi. Bu holda oy sharqiy kvadraturada bo’ladi =90. Oy yerga yarim qorong’u va yorug’ tomoni bilan qaralgan bo’ladi hamda tunning birinchi yarmida ko’rinadi.

Vaqt o’tishi bilan uning ko’rinuvchi sirti oshib boradi va taxminan 7 kundan keyin to’linoy fazasi vujudga keladi va oy aylana yorug’ shaklni oladi. Bu vaqtda =0 bo’lib, oy Quyoshga nisbatan qarama-qarshi holatda bo’ladi va butun kechasi davomida ko’rinuvchan bo’ladi, Quyosh botish vaqtida chiqadi, Quyosh chiqish paytida esa botadi. To’lin oy fazasidan keyin uning aylanasi g’arb tomonidan kamayib boradi va yerdan kichikroq qismi ko’rinuvchi bo’lib boradi. To’lin oy fazasidan 7 kun o’tgandan keyin oy yana yarim doira shaklida ko’rinadiki, bu oy fazasining oxirgi choragidir. Bu holda oy g’arbiy kvadraturada bo’lib =90 bo’ladi. Oy oxirgi chorak fazasidan yerdan tunning ikkinchi yarmida ko’rinuvchan bo’ladi. Oyning oxirgi chorak fazasidan keyin vaqt o’tishi bilan uning yorug’ qismini sathi kamayib borib 7 kundan keyin yana yangi oy fazasida bo’ladi va bu hodisa takrorlaniladi.