Овкатланиш физиологияси

Назорат саволлари 
 
1.
Овқат ҳазм қилишда қандай физик ва кимёвий ўзгаришлар 
содир бўлади? 
2.
Овқат ҳазм қилиш системаси қандай аъзолардан иборат? 
3.
Оғиз бўшлиғида овқат қандай ҳазм бўлади? 
4.
Ошқозонда овқат қандай ҳазм бўлади? 
5.
Овқат ҳазм қилишда ошқозон ости бези қандай вазивани 
бажаради? 
6.
Ўт суюқлиги қандай вазифаларни бажаради? 
7.
Овқат ҳазм қилишда жигарнинг аҳамияти қандай? 
8.
Ингичка ичакда овқат қандай ҳазм бўлади? 
9.
Йўғон ичак қандай функцияларни бажаради? 
III боб 
Рационал овқатланиш ва уни ташкил этишнинг физиологик 
асослари. 
 
 
Модда алмашинуви ҳақида маълумот. 
 
Одам ташқи муҳитдан овқат ва сув қабул қилиши,организмда унинг 
ўзгариши, ҳазм қилиши, ҳосил бўлган қолдиқ моддаларнинг ташқи муҳитга 
чиқарилиши моддалар алмашинуви деб аталади. Овқат таркибидаги органик 
моддаларнинг кимёвий, механик,термик, ўзгариши натижасида улардаги 
потенциал энергия иссиқлик, механик ва электр энергиясига айланади. Ҳосил 
бўлган энегрия ҳисобига тўқималар ва органлар иш бажаради, ҳужайралар 
кўпаяди, ёш организм ўсади ва ривожланади, одам тана ҳароратининг 
доимийлиги таъминланади. 
Термик организмда моддалар ва энергия алмашинуви узлуксиз давом 
этиб туради ва бу жараён тирик организмнинг яшаш белгиси ҳисобланади. 
Модда алмашинуви бир-бирига чамбарчас боғлиқ бўлган икки жараён 
яъни ассимляция ва диссимиляция орқали ўтади. 
Овқат таркибидаги озиқ моддаларнинг ҳужайраларга ўтиши ассимиляция 
деб аталади. Бу жараён натижасида ҳужайралар янгиланади, кўпаяди. Организм 
қанча ёш бўлса унда ассимиляция жараёни шунча фаол ўтади. 
Озиқ моддаларнинг маълум қисми ассимиляция жараёни натижасида 
тўқималарда заҳира ҳамда сақланадиган энергия берувчи моддалар (гликоген, 
АТФ) синтез қилиш учун сарфланади. 
Ҳужайралар 
эскирган 
таркибий 
қисмларининг 
парчаланиши 
диссимиляция деб аталади. 

---

Бунинг натижасида энергия ҳосил бўлади ва бу энергия ассимиляция 
жараёни учун сарфланади. 
Диссимиляция жараёни натижасида ҳосил бўлган қолдиқ моддалар 
айириш органлари орқали ташқарига чиқарилади. (карбонат ангдрид, сув, азот 
қолдиқлари). 
Соғлом бўлган катта ёшли одамларда бу иккала жараён бир-бирига тенг 
мувозанатда бўлади. 
Ёш организмда ассимиляция жараёни устинроқ бўлса, кекса одамларда 
диссимиляция жараёни устунроқ бўлади. Шунинг учун кексаларнинг териси 
салқи бўлиб, юзларида ажин пайдо бўлади, тана мускуллари бўшаниб, уларни 
ҳажми кичраяди. 
Демак ассимиляция ва диссимиляция жараёнлари узлуксиз давом этади. 
Одам танасидаги ҳар хил тўқима ва ҳужайралар таркибий қимларининг 
янгиланиши муддати турлича бўлади. 
Масалан жигар тўқимаси ва қон зардобининг оқсиллари 20 кун давомида 
бутунлай янгиланади, тана мускулларининг оқсиллари 180 кунда янгиланади. 
Умуман одам танасидаги ҳамма тўқималар таркибидаги оқсилларнинг ярми ҳар 
80 кун давомида янгиланиб туради. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, қайси 
бир тўқима ва орган қанчалик фаол иш бажарса, ҳаракат қилса, унинг таркибий 
қисмлари янгиланиши унчалик тез суръатларда бўлади. Бинобарин жисмоний 
меҳнат, жисмоний тарбия ва спорт машғулотлари одам танасидаги 
тўқималарининг тез янгиланиши, организмнинг ёш, соғлом ва тетик 
сақлашнишига олиб келади. 
Маълумки 1 гр оқсил организмда кислород Билан оксидланиб 
парчаланганда 4,1 ккал, 1 гр ёғ-9,3 ккал, 1 гр углевод-4,1 ккал энергия ҳосил 
қилади. Демак бир суткалик овқат таркибидаги истеъмол қилинган оқсил, ёғ, 
углеводларнинг миқдорига қараб, ҳосил бўлган энергиянинг умумий 
миқдорини аниқлаш мумкин. Бу энергия миқдорини бажарилган иш турига 
қараб сарфланган энергмя миқдорига таққослаш мумкин. Соғлом, катта ёшли 
одамда бир суткалик овқатдан ҳосил бўладиган энергия миқдори 
сарфланадиган энергия миқдорига тенг бўлиши керак. Организмда ҳосил 
бўладиган энергия миқдори сарфланадиган энергия миқдорига нисбатан кўп 
бўлса, одам семиради. Аксинча, истеъмол қилинган овқатдан ҳосил бўладиган 
энергия сарфланадиган энергияга нисбатан кам бўлса, одам танасидаги ёғ 
парчаланиб, энергия ҳосил қилади. Бундай жараён бир неча кун, ҳафта давом 
этса одам озади. 
Шуни таъкидлаш лозимки, ёшларда истеъмол қилинган овқатдан ҳосил 
бўладиган энергия миқдори сарфланадиган энергияга нисбатан кўпроқ бўлиши 
лозим.чунки маълум миқдордаги энергия ёш организмнинг ўсиши ва 
ривожланиши учун сарфланади.