O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
chiqarish tannarxiga yoki qazib olingan mahsulotning hajmi va miqdoriga mutanosib 
ravishda  hisobdan  chiqariladi.  Kelgusi  davrlar  xarajatlarini  hisobdan  chiqarishning 
tanlangan  metodi  xo’jalik  yurituvchi  subyektning  hisobga  olish  siyosatida  aks 
ettirilishi kerak; 
  ishlab  chiqarish  jarayonida  qatnashadigan  xodimlarga  vaqtincha  mehnatga 
layoqatsizlik, homiladorlik va tug’ish nafaqalari to’lash bilan bog’liq xarajatlar qonun 
hujjatlarida belgilangan tartibga muvofiq. 
 
14.2. Ishlab chiqarish xarajatlarini rejalashtirish 
Xarajatlarni  iqtisodiy-ijtimoiy elementlar bo’yicha  guruhlash quyidagi tartibda 
amalga oshiriladi: 
1.  Xom ashyo va yordamchi materiallar; 
2.  Yoqilg’i va elektroenergiya xarajatlari; 
3.  Asosiy va qo’shimcha ish haqi; 
4.  Ijtimoiy sug’urta ajratmalari; 
5.  Amortizatsiya ajratmalari; 
6.  Boshqa xarajatlar. 
Xarajatlarni  iqtisodiy  elementlar  bo’yicha  guruhlash  mohiyati  –  iqtisodiy 
jihatdan  bir  xil  mazmunga  ega  bo’lgan  xarajatlarni  guruhlash  tashkil  etib,  bu 
xarajatlar asosiy yoki yordamchi ishlab chiqarishda ishlatilishidan qat’iy nazar barcha 
mahsulotni  ishlab  chiqarishga  sarflanadigan  jami  xarajatlarning  umumiy  miqdorini 
ifodalaydi. 
Xarajatlarni iqtisodiy elementlar bo’yicha guruhlash xarajatlar smetasini tuzish 
uchun zarurdir. 
Xarajatlar  smetasi  esa  moliyaviy  natijalarni  shakllantirish  uchun  asos  bo’lib 
hizmat qiladi. 
Xarajatlarni  kalkulyatsiya  moddalari  bo’yicha  guruhlashda  quyidagi  moddalar 
shakllanantiriladi: 
  xom ashyo; 
  yordamchi materiallar; 
  texnologik maqsadlar uchun yoqilg’i sarfi; 
  asosiy va yordamchi ish haqi; 
  texnologik maqsadlar uchun elektroenergiya sarfi; 
  transport xarajatlari; 
  ijtimoiy sug’urta ajratmalari; 
  jihozlarni saqlash va ekspluatatsiya xarajatlari; 
  amortizatsiya; 
  boshqa xarajatlari. 
Kalkulyatsiya  –  mahsulot  birligi  uchun  sarflar  bo’lib,  u  har  bir  mahsulot  turi 
uchun  alohida  alohida  hisoblanib,  mahsulot  narxini  shakllantirish  uchun  asos  bo’lib 
hisoblanadi. 
Umumiy kalkulyatsiya va tur kalkulyatsiyasi farqlanadi. 

---