O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
Demak,  tarif  stavkalari  ishchi  kuchining  undan  foydalanishning  normal 
sharoitidagi  bahosini  ifodalar  ekan;  kompensatsiya  to’lovlari  mehnat  xarajatlarining 
oshishini, 
ustama 
va 
mukofotlar 
esa 
xodimlarning 
shaxsiy 
yutuqlarini 
rag’batlantirishga qaratilar ekan.  
Ish haqining  strukturasini  quyidagi to’lovlar tashkil etadi: 
1.  Amaldagi  soatli  tarif  stavkalari  va  oylik  maoshga  asosan  mehnatga  haq 
to’lash. 
2.  Mehnat  sharoitlari,  smenalik  ish  tartibi,  ish  bilan  bandlik  darajasiga  ko’ra 
qo’shimcha to’lovlar. 
3.  Mehnat  unumdorligining  yuqori  ko’rsatkichiga  erishilganlik,  ishning  sifati 
va yakuniy ishlab chiqarish natijasiga qarab to’lanadigan ustamalar. 
4. Mukofotlar. 
5. Amaldagi normativlar bo’yicha ijtimoiy to’lovlar va kompensatsiyalar. 
6. Aksiyalar bo’yicha dividendlar. 
Yuqorida  keltirilgan  daromadlar  strukturasiga  asosan  korxonalardagi  ish  haqi 
namunaviy modulining har bir moddasining mazmuni bilan tanishamiz. 
1- Modda. Ta’rif stavkalar xodimlarning turli toifalarining vaqt birligi ichidagi 
mehnatiga  to’lanadigan  haqning  mutlaq  miqdorining  puldagi  ifodasidir.  Soatlik, 
kunlik, oylik va yillik ta`rif stavkalari yoki maoshni ajratish mumkin. Har bir korxona 
ta`rif  stavkalarini  mustaqil  ravishda  belgilash  huquqiga  ega.  Lekin  bunda  1-
razryadning  stavkasi  ish  haqining  eng  kam  miqdoridan  kamayib  ketmasligi  lozim. 
Amalda qo’llaniladigan ta’rif stavkalari xodimlar tomonidan bajariladigan ishlarning 
murakkablik darajasiga bog’liq holda o’zgartirib tuzilishi lozim. 
2  -  Modda.  Mehnat  sharoiti  uchun  qo’shimcha  to’lovlar  noqulay  muhitda 
ishlash  davomida  sarflanadigan  jismoniy  va  aqliy  kuch  sarflanadigan  qayta  tiklash 
uchun  belgilangan  qo’shimcha  to’lovlardir.  Ushbu  qo’shimcha  to’lovlar  miqdori 
ta’rif  stavkasining  24%  gacha  olinish  mumkin.  Kechki  va  tungi  soatdagi  ish  uchun 
qo’shimcha to’lovlar mos ravishda 20% va 40% ni tashkil etadi.   
3 - Modda. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va mahsulotlarning yuqori 
sifatiga  qo’shgan  shaxsiy  hissasi  uchun  qo’shimcha  to’lovlar  korxona  oladigan 
umumiy  foyda  yoki  daromadiga  bog’liq  holda  ta’rif  stavkasining  20-40%  miqdorda 
belgilanadi. 
4  -  Modda.  Ishlab  chiqarish  vazifalarini  sifatli  va  o’z  muddatida  bajarganlik 
hamda  ishlab  chiqarishning  yakuniy  natijalariga  qo’shgan  shaxsiy  hissasiga  ko’ra 
to’lanadigan mukofotlar. 
5  -  Modda.  Ijtimoiy  to’lovlar  xodimlarning  transport,  tibbiy  ko’rikdan 
o’tkazish,  ta’tillar  va  dam  olish  kunlari,    moddiy  yordam  xarajatlarini  qo’llash  yoki 
qisman qo’lashni ko’zda tutadi. 
Ishhaqining  vaqtbay  tizimida  taqdirlash  usullarini  tanlashda  asosiy  diqqat 
e’tiborni  har  bir  xodimning  cheklangan  iqtisodiy  resurslardan  samarali 
foydalanishdan 
manfaatdorligini 
kuchaytirishga 
qaratish 
lozim. 
Xodimlar 
daromadining  oshishishni  birlik  mahsulot  uchun  mehnat  va  materiallar  sarf 
me’yorlarining  pasayishi,  shuningdek  mahsulot  sifati  va  raqobatbardoshligini 
oshirish,  ichki  va  tashqi  bozordagi  sotuv  hajmini  ko’paytirishga  bevosita  bog’lashni 

---