Оқулық Алматы 2005 ббк 74. 00

6.3. Принциптер жəне оларға байланысты оқу ережелері 
Оқудың дəстүрлі теориясында аса танымал болғандары келесі 
дидактикалық 
принциптер: 
саналылық 
жəне 
белсенділік, 
көрнекілілікпен оқыту, жүйелілік жəне бірізділік, беріктік, түсініктілік, 
ғылымилық, көңіл-күй ескеру, теория мен практиканы байланыстыру. 
Саналылық жəне белсенділік принципі негізінде ғылым тарапынан 
анықталған заңдылық тұжырымдары жатыр. Білім мəні оқушының өз 
ақыл-ой белсенділігі арқасында игерілген терең де əрі өз бетінше 
ұғынылған білімдерден құралады. Білімдерді саналы игеру бірнеше 

---

шарттар мен жағдаяттарға тəуелді: оқу мотивтері, оқушылардың 
танымдық белсенділігінің деңгейі мен сипаты, танымдық іс-əрекетті 
басқару жəне оқу тəрбие процесін ұйымдастыру, мұғалім қолданған 
əдістер мен оқу жабдықтары жəне т.б. Оқушының өзіндік таным 
белсенділігі оқудың маңызды жағдаятының бірі есептеледі, ол оқу 
материалын терең əрі берік игеруде пəрменді ықпал жасайды. Оқудың 
саналылық жəне белсенділік принципін іске асыру барысында келесі 
маңызды оқу ережелері сақталуы тиіс: 
- 
алдағы жұмыстың мақсаттары мен міндеттерін анық түсіну- 
саналы оқудың қажетті шарты: оларды оқушыларға көрсету маңызы 
мен мəнін түсіндіру, болашақтағы қажетін бала санасына жеткізе білу; 
- 
оқыту барысында оқушы не, неліктен жəне қалай істеу 
керектігін түсінуі, сонымен оқу жұмыстарын қарадүрсін орындамай, 
алдын-ала олардың терең мəн, мағынасын ұғынуы; 
- 
оқу барысында танымдық іс-əрекеттің барша түрлері мен 
формаларын пайдалану, талдауды біріктіру тəсілімен, индукцияны 
дедукциямен салыстыруды қарама-қарсы қоя, біріктіру, сəйкестікті жиі 
пайдалану, балалардың жасы кіші болса, индукция тəсілін жиі қолдану; 
- 
оқушылар əр сөздің, сөйлемнің, ұғымның мəн-мағынасын 
түсінуі; оларды қолдануда оқушылардың өтілген білімдері мен 
тəжірибесіне сүйену, бейнелі салыстыруларды пайдалану, мəн-
мағынасы жете ашылуы мүмкін болмаған ұғымдарды сабақта 
қолданудан аулақ болу; 
- 
балалардың бірін-бірі оқыту мүмкіндіктерін пайдалану, дұрыс 
шешім табудың ұжымдық формаларын дамытуға қажет жағдайларды 
қамтамасыз ету, мұғалімнің түсіндірмесінен гөрі, қасында бірге 
отырған жолдасының əңгімелеп бергені тиімді де, əрі жеңіл, сондықтан 
сыныптағы үздік оқушылар қолынан келетін оқу істерін өз міндетіне 
алуы, бала белсенділігін тəрбиелеуде уақытты да, күш-қуатты да 
аянбау. Есте болсын, бүгінгі белсенді оқушы қоғамның ертеңгі 
белсенді мүшесі; 
- 
оқушыларға белгісіз мəліметтерді бұрынғы белгілілерімен 
логикалы ұштастыру: игерілген мен игеріліп жатқан білімдердің 
арасында логикалы байланыс болмаса, саналы оқу да болмайды. 
- 
Есте болсын, оқудағы басты нəрсе –оқытылып жатқан пəн 
емес, ол мұғалім тəрбиесімен қалыптасып жатқан тұлға. Оқушыны 
пəнге қосалқы элемент болмайтындай етіп оқыту əрі тəрбиелеу, 
керісінше, оқушыны сол пəнді мұғаліммен бірге белсенді игеретін 
субъект дəрежесінде тану. Тұлғаны қалыптастыратын пəн емес, пəнді 
оқытумен байланысқан мұғалімнің өз əрекет-қимылы. 
- 
оқушының бақылайтын деректері мен игерген білімдері 
арасындағы айырмашылықтарды тауып жəне оларды түсіндіруді талап 
ететін жағдайлар жасау; 

---

- 
егер əр ереже тиімді сандағы мысалдармен қамтамасыз етілсе 
жəне сол ережелердің қолдану ауқымы қаншалықты кең екендігін 
оқушы түсінсе, оқу табысы соғұрлым жоғары болады. 
- 
игеріліп жатқан материалдардағы басты жəне екінші дəрежелі 
ақпараттарды табуға жəне ажыратуға үйрету. Оқушыны ең алдымен 
өзекті проблемаларды түсініп, игеретін дəрежеге жеткізу. Сабақта 
келтіретін дерек жəне мысалдардың негізгі мəселе мəнін көлеңкелеп 
тастамауы.