Оқу қолданбада қазақ тілі ғылыми салаларының /ғылыми фонетика, лексикология, фразеология, грамматика/ негізгі мәселелері қамт

ДҮНИЕ ЖҮЗІ ТІЛДЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТОПТАСТЫРЫЛУЫ
(классификация)
Дүние жүзінде шамамен 5 мың тіл бар. Олардың ішінде тайпа тілдері де, халық тілдері де, ұлт тілдері де жоқ емес. Кейбір тілдер кең қолданылып, халықаралық тілдер дәрежесіне дейін жеткен. Олар: ағылшын, француз, испан, орыс, қытай, араб тілдері.
Тіл білімінде дүние жүзіндегі тілдерді екі түрлі тұрғыдан топтастырады: Біріншісі – тілдің шығу тегі тұрғысынан, яғни туыстығы, бір негіз тілден бөлініп шыққандығы тұрғысынан; екіншісі – шығу тегінде байланыстырмай, грамматикалық құрылысы мен типінің ұқсастығы тұрғысынан. Топтастырудың бірінші түрі – тілдердің генеологиялық топтастырылуы, екінші түрі – типологиялық (немесе морфологиялық) топтастырылуы деп аталынады.


Тілдердің шығу тегі, туыстығы (генеологиялық)
жағынан топтастырылуы

Дүние жүзіндегі тілдер өздерінің шығу тегінің бірлігіне, яғни туыстығына қарай әр түрлі семьяларға, топтарға бөлінді.

Семья деген термин – шығу тегі бір, біртектес тілдердің бірнеше топтарының жиынтығы дегенді білдіреді. Ал топ деген термин – бір семьяға жататын, бірақ туыстығы басқаларға қарағанда тіптен жақын тілдерді білдіреді. Мысалы, түркі тілдері өзара туыстас тілдер. Олар жалпы түркілік бір негізден шыққан. Сондықтан оларды түркі тілдер семьясы деп атаймыз. Ал роман тілдері индоевропа тілдер семьясына жатады. Оның ішінде өздері бір негізден, яғни латын тілінен шыққандықтан олар роман тілдері тобын құрайды.
Тілдердің туыстығы, өзара жақындық дәрежесі әр түрлі болады. Туыстас тілдердің кейбіреулері бір-бірі өте мен жақын болу мүмкін, кейбіреулері алшағырақ болуы мүмкін. Мысалы, бір ғана индоевропа тілдер семьясына жататын тілдердің бәрі де туыстас тілдер. Алайда бұлардың бір-біріне жақындық дәрежесі біркелкі емес. Сондықтан да, олар өз ішінде 1) славян тілдері, 2) роман тілдері, 3) герман тілдері, 4) индия тілдері, 5) Иран тілдері деп аталатын топтарға бөлінеді.
Осы топтардың әркайсысына енетiн тiлдердi¦ де өзара жақындық дәрежесі әр түрлі болады.Мысалы, бір ғана славян тобына жататын орыс тілі мен чех тілінің жақындық, ұқсастық жақтарына қарағанда, орыс, украин, беларус, тілдерінің өзара жақындық, ұқсастық жақтары әлдеқайда мол. Осындай белгілеріне қарап жоғарыда аталған топтардың әрқайсысы өз ішінде тағы да бірнеше кіші топтарға ( подгруппаға ) бөлінеді. Мысалы, славян тілдер тобы өз ішінде 1) шығыс славян, 2) оңтүстік славян, 3) батыс славян тілдері болып үш кіші топқа бөлінеді. Түркі тілдер семьясына жататын тілдер де өз ішінде осылай үлкен топтар мен кіші топтарға жіктеліне алады.
Сөйтіп, туыстас тілдердің бір – бірімен жақындығы, ұқсастығы бірдей бола бермейді екен. Олардың ішінде негізгі сөздік қоры мен фонетикалық жүйесі және грамматикалық құрылысы жағынан бір – біріне өте жақын молырақ, демек ортақ белгілері азырақ тілдер де болады.
Шығу тегі, туыстығы жағынан топтастыру бойынша дүние жүзіндегі тілдер былайша жіктелінеді: