Otlarning egalik kategoriyasi

Egalik affikslari unli va undosh bilan tugagan so’z va so’z shakllariga qo’shilib kelishiga ko’ra ikki xilvariantga ega bo’ladi

Shaxslar	Bir shaxsga tegishli		Ko’p shaxsga tegishli
	Unlidan so’ng	Undoshdan so’ng	Unlidan so’ng	Undoshdan so’ng
1-shaxs (so’zlovchi)	Olma+m	Kitob+im	Olma+miz	Kitob+im
2-shaxs (tinglovchi)	Olma+ng	Kitob+ing	Olma+ngiz	Kitob+ing
3-shaxs(o’zga)	Olma+si	Kitob+i	Olma+i	Kitob+i

Egalik affikslar ot va otdan boshqa so’zlar bilan qo’llanganda quidagi xususiyatlarga ega bo’ladi

• 1-dan O’zakka egalik qo’shimchalari qo’shish bilan tovush tushishi,orttirilishi yoki o’zgarishi mumkin.
• Masalan: og’iz+im=og’zim,bo’yin+im=bo’ynim, obro’+y+im=obro’yim, parvo+y+im=parvoyim, o’rtoq+im=o’rtog’im, eshik+im=eshigim.
• . Bazi hollarda egalik affiksi qo’shaloq qo’shiladi.
• Masalan:bun+i+si=bunisi, qay+si+si= qaysisi

Egalik affikslar ot va otdan boshqa so’zlar bilan qo’llanganda quidagi xususiyatlarga ega bo’ladi.

2-dan. Egalik affiksining 1,2-shaxsiasosdan anglashilgan narsa va belgini faqat kishilarga nisbatlaydi.

3-shaxs orqali esa asosdan anglashilgan narsa va belgi kishilardan boshqa narsalarga ham nisbatlanadi:

Masalan:Mening ko’ylagim, sening ko’ylaging, uning ko’ylagi.

Dalaning havosi, qushlar ovozi.

3-dan.Egalik qo’shimchalari otdan boshqa so’zlarga qo’shilib keladi.

Masalan: O’qishing,hammang, qahramonim,qanaqasi,o’qiganim,oqi,qorasi.

Barchasi,beshovi kabi so’zlar tarkobida ular betaraf xususiyatga ega bo’ladi.

Kishilik olmoshlari esa egalik qo’shimchasini qabul qilmaydi

Egalik affikslar ot va otdan boshqa so’zlar bilan qo’llanganda quidagi xususiyatlarga ega bo’ladi

2-dan. Egalik affiksining 1,2-shaxsiasosdan anglashilgan narsa va belgini faqat kishilarga nisbatlaydi.

3-shaxs orqali esa asosdan anglashilgan narsa va belgi kishilardan boshqa narsalarga ham nisbatlanadi:

Masalan:Mening ko’ylagim, sening ko’ylaging, uning ko’ylagi.

Dalaning havosi, qushlar ovozi.

3-dan.Egalik qo’shimchalari otdan boshqa so’zlarga qo’shilib keladi.

Masalan: O’qishing,hammang, qahramonim,qanaqasi,o’qiganim,oqi,qorasi.

Barchasi,beshovi kabi so’zlar tarkobida ular betaraf xususiyatga ega bo’ladi.

Kishilik olmoshlari esa egalik qo’shimchasini qabul qilmaydi

Egalik affikslar ot va otdan boshqa so’zlar bilan qo’llanganda quidagi xususiyatlarga ega bo’ladi

• 4-dan. Egalik qo’shimchalari o’zi qo’shilgan so’zning boshqa so’z bilan bog’lanishida ishlatiladi. Bu vaqtda egalik qo’shimchasi qo’shilgan so’z qaratqich kelishigi bilan aloqaga kirishadi. Biroq, egalik affiksi o’zi qo’shilib kelgan so’zning sintaktik vazifasini ko’rsatmaydi
• Maslan: Mening kitobim,sening kitobing kabi.
• Agar qaratqich kelishigidagidagi so’z ko’plikdagi kishilik olmoshi bilan ifodalansa,qaralmishda egalik affiksi qo’llanmasligi ham mumkin.
• Masalan:Bizning xonadon, bizning oila kabi.
• 5-dan. Egalik affiksini olgan ot yoki otlashgan so’z ba’zan chiqish kelishigidagi so’z bilan bog’lanishi mumkin. Bunda egalik shaklidagi so’z ko’pincha otlashgan so’zlardan bo’ladi.
• Masalan: tanishlardan bittasi,Mehmonlardan kattasi.

Egalik affikslar ot va otdan boshqa so’zlar bilan qo’llanganda quidagi xususiyatlarga ega bo’ladi

• 6. Egalik affiksi bosh kelishikdagi so’z bilan birikib, izohlovchi ,izohlanmishli birikma hosil qilishi mumkin.
• Masalan: Zarafshon daryo+si, chet tillar institut+I, sut kombinat+i.
• 7. Odatda ot va otdan boshqa so’zlarga avval ko’plik affiksi, keyin egalik affiksi qo’shiladi. Egalik affiksidan so’ng kelishik affiksi qo’shilishi mumkin.
• Masalan:kitob+lar+im+dan, yaxshi+lar+i+ga.
• Egalik affikslarini olgan qarindoshlik,yaqinlik ma’nosidagi otlar hurmat ma’nosidagibotlar hurmat ma’nosini ifodalaganda esa ,o’zakka avval egalik keyin ko’plik affiksi qo’shiladi.
• Masalan:dada+m+lar, uka+m+lar kabi.
• 8. Egalik affikslari ba’zi so’zlar tarkibida grammatiknma’nosininyo’qotib, o’zi qo’shilgan so’z bilan birga boshqa turkumga ko’chishi mumkin.
• Masalan:ertasi, kechasi (ravish) chamasi,yaxshisi (modal so’z).

Egalik affikslarining omonimiyasi va sinonimiyasi

• Egalik kategoriyasiga xos 1,2- shaxs affikslari so’z yasovchi va so’z o’zgartiruvchi ba’zi qo’shimchalar bilan shakldoshlik hosil qiladi:
• a) egalik va ot yasovchi qo’shimchalar:bola+m,olma+m //chida+m to’pla+m:
• b) Egalik va tuslovchilarning 1-shaxsi va ot yasovchi qo’shimchalar; ota+m, aka+m //keldi+m, yozdi+m // to’pla=m, bog’la+m:
• d) Egalik va tuslovchilarning 2-shaxsi hamda ot yasovchi qo’shinchalar: ona+ng,kitob+ing //o’qi+ng, yoz+ing //yiri+ng:
• e) Egalik affiksining 2-shaxs birligi va qaratqich kelishigining men,sen olmoshlariga qo’shiladigan-ing shakli o’zaro omonim bo’ladi.
• Masalan: kitob+ing//men+ing, sen+ing.

Egalik affikslarining sinonimiyasi

• Egalik yoki –niki affiksi qo’shilib kelgan so’z ot kesim vazifasida ishlatilganda sinonimik munosabatda bo’lishi mumkin.
• Masalan:Bu –mening kitobim // bu kitob –meniki
• Biroq bunday holda egalik affikslari o’zi qo’shilib kelgan otning shaxs va sonini ko’rsata olish xususiyati bilan qarashlilik shaklidan farqlanadi