Otkir hoshimov

1 0 2
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U yuragining bir burchida, eng ashaddiy dushm ani 
bo‘lsa ham m ana shu A nvar yordam berishi m um kinli- 
gini bilardi. Shunda ham o ‘zidan past deb yurgan 
kishisiga b o ‘yin eggisi kelm adi.
— Keragi y o ‘q!
Anvar uning sidqidildan gapirm ayotganini tushundi 
shekilli, yana qistadi:
— Kech b o ‘lib ketyapti, tur...
U lar Iqbol xolaning tayyor oshini tashlab chiqib 
ketishdi...
T or ko‘chalar ch a n g -to ‘zon, bolalar qiy-chuv solib 
m aktabdan qaytishardi.
A lim ardon rul cham baragidan ushlagancha ko‘cha 
boshida turar, A nvar kirib ketgan o ‘sha ko‘kish eshikka 
qarab-qarab q o ‘yar, ketm a-ket sigaret tutatardi. U ham - 
m adan ham M uqaddam ni ko‘rganida o ‘zini yo ‘qotib 
q o ‘yishidan vahim aga tushar, sovuq gaplashib, uning 
o ‘zini aybdor qilib qo‘yish, yalintirish kerakligini o ‘ylar 
edi.
O qshom quyuqlashib ketdi. K un b o ‘yi o ‘z tashvishi 
bilan yelib-yugurgan shahar ustiga tunning qora qushi 
kelib q o ‘ndi. O dam lar biroz tinchib qolishdi. O sm onda 
yakka-yolg‘iz shoshqatoq yulduzlar yondi. D erazalarda 
chiroq lar parpiradi. Televizorti uylar darchasidan ko‘kish 
n u r yog‘ila boshladi. K o‘l chetidagi bog‘da surnay 
sadolari yangrab ketdi. Shabada allaqayerdan yozlik 
kinoteatr karnayining ovozini olib keldi. H ar kim o ‘z 
ko‘ngli tusagancha dam ola boshlagan edi.
Faqat bitta hovlida — A nvar kirib ketgan uyda tosh- 
day sukunat qotgan, tiq etgan tovush eshitilm as, g o ‘yo 
A nvar hovliga kirganu allakim qazib q o ‘ygan tubsiz 
chuqurlikka tushib yo‘qolganday edi.
A lim ardon g‘ijin:b m ashinadan tushdi. Endi oldinga 
bir qadam bosgan edi, eshik zanjirining shiqirlagani eshi- 
tildi. U birov kelib yoqasidan oladiganday shoshilib 
m ashinaga kirdi. Eshikni taraqlatib yopib oldi.
U zoqdan Anvarriing oq ko ‘ylagi ko ‘rindi. U yoliz 
o ‘zi kelar, hech qayoqqa qaram ay, yelkasidan og‘ir yuk 
bosgan odam day og‘ir-og‘ir qadam bosardi.
“Y o‘q debdi!” — A lim ardon yuzlari o ‘t b o ‘lib yonib 
ketganini sezdi-yu, g ‘azabdan tom iri tortishayotgan 
q o ‘llari bilan m o to m i yurgizdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A nvar uning yoniga og‘ir c h o ‘kdi-da, indam ay 
o ‘tiraverdi: A lim ardon nim qorong‘ilikda uning rangi 
 chib ketganini, ko ‘zlarida tubsiz bir g ‘ussa borligini 
sezdi.
M ashina bir sapchib yelib ketdi.
— X o‘sh? — A lim ardon ovozi xirillab so ‘radi. — 
N im a dedi?
Anvar yana uzoq jim ketdi. U o ‘zini bosib olishga 
urinayotganini A lim ardon bilib turardi.
H ozirgina suv sepib o ‘tilgan katta ko‘chaga chiqib 
olishganidan keyin Anvar unga qarab q o ‘ydi.
— T o ‘xtat m ashinangni! — dedi ovozi xirillab.
A lim ardon torm ozni taqqa bosdi.
A nvar peshanasi bilan old tom ondagi oynaga urilib 
ketay dedi. U ning k o ‘zlari qoro ng ‘ida charaqlar, vajohati 
xunuk edi.
— M uqaddam qishloqqa ketibdi, — dedi ovozi 
qaltirab. — Butunlay ketibdi! — U boyadan beri 
bo ‘g ‘ziga tiqilib turgan gapni endi aytdi: — Sening shun- 
chalik harom ligingni bilganim da bu yerga kelmasdim! 
H ayf senga otalik!
A lim ardonning qalbidagi eng nozik to r uzilib ketdi. 
U faqat m ana shu gapdan, birov o ‘g ‘lini eslatishidan 
dahshatga tushardi. G ‘azab ichida Anvarni yoqasidan 
olm oqchi b o ‘ldi-yu, kechikdi. Anvar allaqachon yerga 
sakrab tushgan, eshikni siltab yuborgan edi. Eshik 
tutqichi A lim ardonning qoMiga qarsillab urildi. Zum
o ‘tm ay A nvarning oq ko ‘ylagi zulm at ichiga sh o ‘ng‘idi.
— Shunaqam i? — A lim ardon alam bilan pichirlab 
gazni bosdi. — Shunaqam i hali! — U shiddat bilan 
m ashinasini yeldirib ketdi. — H arom likni m endan 
ko‘rsin! Q ishloqqa ketish m an a bunaqa b o ‘ladi! Butunlay 
ketish m ana bunaqa bladi!
U kuchi boricha gazni bosar, m ashina quturib ket- 
ganday u yoq-bu yoqqa silkinib, gavjum ko ‘chalardan 
uchib borar, siyrak o ‘tkin ch ilar q rquv ichida o ‘zini 
chetga otishardi.
* * *
M udhish bir tum anlik ichida adashgan ikki yil o ‘tdi. 
A lim ardon qancha may ichganining, qancha ayollar 
bilan ulfatchilik qilganining hisobiga yetm adi. Bir ko ‘ngli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Klaraga uylangisi keldi-yu, aynidi. Endi u televizorda 
kam k rinar, konsertlarda onda-so n d a chiqib qolar, 
od am lar  zini olqishlam ayotganini krib jini qurishar, 
lekin odam lar harn endi unga zo r em as edi!
Endi u yagona hir narsaning — pulning hisobini 
bilardi. Pul uch un dunyoning narigi chekkasiga borish- 
dan ham toym as, to ‘ylarda tongotar ashula aytib, xirillab 
qolardi.
H ushyor paytlarida u o ‘zining ahvolini o ‘ylab qarar, 
nazarida dahshatli lush k rayotganga o ‘xshab ketar edi. 
G o h o u uyg‘onib ketishni ju d a-ju d a xohlar, puldan ham , 
q arsaklardan harn, m asto na o ‘tirish lardan ham — 
h am m a -h a m m a sid a n voz kechib o ‘tm ishga, pokiza 
o ‘tm ishiga, o ‘z bahoriga qaytishni orzu qilar, am m o 
qaytish yo ‘Iini topolm as, yana m ay bilan taskin berardi 
o ‘ziga.
Bu orada Z u far Xodiyevich pensiyaga chiqib ketdi. 
T ealrdagilar uni allanechuk m ehr bilan kuzatdilar. 
Shunda A lim ardon ham bu odam ni yaxshi ko‘rishini bi- 
rinchi m arta his qildi...
O ra-ch o ra A nvar kelib turardi. A lim ardon aw aliga 
ro‘yxush berm ay yurdi-yu, keyin ko‘nikib ketdi. U lar 
o ‘tm ishlari haqidc;, bolalik xotiralari to ‘g‘risida uzoq- 
uzoq gaplashib  lirishardi. A nvar gohi-gohida chopqil- 
lab yuradigan b lib qolgan qizchasini ko‘tarib kelardi. 
Shunday paytlarda A lim ardonning k o ‘z o ‘ngida kara- 
votchasida qiyqirih yotgan Shavkat paydo b o 'lar, azobli 
sog‘inch tuyg‘usid;jn titrab ketar edi. Anvar har ga] bir 
narsani qistar, “ M uqaddam bilan yarashgin” , deb tayin- 
lar edi. A lim ardon ham h ar gal bir xil javob berardi: 
“ Kerak bo ‘lsa  zi kelsin!” — Shundoq derdi-yu, kech- 
mish kunlarini q o ‘m sab, dili o ‘rtanayotganini bilib 
qolardi.
Shunday kunhirdan birida A lim ardon esini tani- 
ganidan buyon birinchi m arta zga kishidan yengildi. U 
yo ‘lida uchragan har qanaqa g ‘ovni bosib-yanchib 
 tishga, doim o g‘olib chiqishga o ‘rgangan edi. Shu kuni 
yengildi. 0 ‘zi “so ‘tak b o la” deb yurgan o ‘sha M utal 
O odirovdan yengildi!
Erta bilan vokzalga keldi. Y o‘q, uning kutadigan 
ham , kuzatadigan ham odam i yo‘q edi. Shunchaki, 
boshi aylanib kelib qoldi. Vokzal binosi oldidagi qahva-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

xonaga kirdi-da, deraza yonida turgan stol qarshisida 
o ‘tirgancha odam larni kuzata boshladi.
H avo tu nd, salqin edi. M aydondagi gulzorda dakana 
tan g ‘igan xotinlar ch nqayib  tirishar, cham asi, xona- 
ki gunafsha ekishardi. Eng so‘nggi qor erib kctgan, asfalt 
maydon qurib qolgan, taksi bekatida odam lar m ashina 
talashardi.
Vokzal gavjum, m aydonchadagi skam eykalar to ‘lib 
ketgan. Birov cham adonga yonboshlab m udrar, birov 
papiros tutatib, xayol surib o ‘tirar, boshqalar d o ‘kondan 
kitob tanlar edi. Ana, qizil jem p er kiygan bir xotin 
kksini ro ‘moli bilan yashirib bola em izib o ‘tiribdi. 
U ning yonidagi sem iz kishi beparvo gazeta o ‘qiydi. 
Oynaband eshik oldida turgan yigit ko ‘kish yom g‘irp o ‘sh 
kiygan qiz bilan ohista suhbatlashadi. Q iz shodon kulib 
q yadi. C ham adon k targan, qop orqalagan odam lar 
zir yugurishadi. B etoqat b aqirib-chaqirishadi. K k 
shapka kiygan tem ir y o i xizm atchilari cham adon yuk- 
langan aravachalarini g izilla tib o ‘tib qolishadi...
A lim ardon ularni kuzata-kuzata kulib q o ‘ydi. Ajab, 
qayoqqa shoshiladi bu odam lar? B unchalar zir yugur- 
masa bular! Q ayoqqa talpinadi? Baribir borar m anzili 
bitta-ku!
N avbatchi allaqaysi poyezd kelganini e i o n qildi. 
O dam lar ta g ‘in ham c h a q q o n ro q b o i ib q olishdi. 
Kepkasini bostirib kiyib olgan bir yigit kattakon guldas- 
tan i silk itg ancha 
p erro n
to m o n g a 
c h o p ib
ketdi. 
X otinim i, sevgilisinimi kutib olayotgan b o is a kerak.
A lim ardon kim dir o ‘zini chaqirganini an chadan
keyin eshitdi Burilib qaradi-yu, qarshisida xiyol egilib 
turgan M utal Q odirovni ko ‘rdi. M utal sportchilardek 
tarang, kulrang jem p er kiyib olgan, shuning uchun b o is a
kerak, gavdasi yanayam ixcham roq ko‘rinardi.
U salom berdi-da, A lim ardonning qarshisiga o ‘tirdi.
— 
N am anganga, qishloqqa borgan edim . Poyezddan 
hozir tushdim , — dedi M utal ingichka barm oqlari bilan 
jingalak sochlarini tarab. Keyin uzr so‘ragan ohangda 
davom etdi: — Q arasam , siz o ‘tirgan ekansiz...
A lim ardon g ijin ib yuzini o ‘girdi. U bu yigitni yom on 
ko‘rishini yashirib o ‘tirm as, teatrdam i, k o ‘chadam i duch 
kelib qolsa teskari qarab o ‘tib ketardi. A lim ardon bir kun 
em as-bir kun tom oshabinlar uni ham q o ‘g‘irchoqni
106
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘y n ab -o ‘ynab, zerikkandan keyin uloqtirib yuborgan 
boladek unutishlarini kutar, am m o niyatiga yetolm as edi. 
M utal uning ko ‘z o ‘ngida kun sayin o ‘sib borar, hech 
qachon boshqalardan oldinga o ‘tib olishga urinm as, 
shuning uchun bo‘lsa kerak, eng oldinda yaraqlab 
k o ‘rinib turardi.
— Birovni kutyapsizm i?
A lim ardon uning gaplashgisi kelib turganini payqab 
yana ijirg‘andi.
— H a, sizni kutib  tirgandim ! — U M utalning 
ham on bolalarcha sodda nur arim agan ko‘zlariga tikilib 
tu rib , ach ch iq kuldi. — M enga b ir nasihat qilib 
q o ‘ym aysizm i? T eatrdan gapiring! Stanislavskiydan lek- 
siya qing!
M utal unga o ‘ychan qarab q ydi-yu, indam adi. 
A nchagacha ikkovlaridan sado chiqm adi. AJimardon 
q o ‘li bilan deraza tom onga im o qilib yana kuldi.
— O dam larni tom osha qilyapm an. U lar sizni har 
kuni tom osha qiladi. Siz ham bir tom osha qiling, axir. 
O dam larni yaxshi ko ‘rasiz-ku! — U M utalning ko‘zlari- 
ga tikandek qadalib so‘radi: — Yaxshi ko ‘rasizmi, axir?
M utal boshini ohista silkitdi.
— Ana, barakalla! — AJimardon hu zu r qilib kuldi. — 
Shular orasida bugun sizga guldasta tutib, ertaga unutib 
yuboradigan beburdlar borligini bilasizmi?
M utal boshini quyi solgancha kafii bilan stol ustida- 
gi n on ushoqlarini bir chekkaga yig‘ishtira boshladi. 
U zoq o ‘ylab tu rd i-d a, bir qarorga kelgandek ishonch 
bilan bosh ko‘tardi.
— Bilaman! Lekin shular orasida m ing yillardan 
buyon “ M u n o jo t”ni, “ C h o ‘li iro q ” ni chalib kelayotgan, 
N avoiyning g‘azallarini bolasiga o ‘rgatib kelayotgan 
odam lar ko ‘p-ku! Axir,  zingiz xalq q o ‘shiqlarini yaxshi 
ko‘rasiz-ku! S hunaqa ashulalam i qayta-qayta aytgansiz- 
ku!
A lim ardon u bilan hech qachon shunaqa dangal 
gaplashm agan edi. “Tiling burro-ku!” — deb o ‘yladi 
ham on erm ak qilib jilm ayib turarkan. Keyin parvo qil- 
m agandek q o ‘l siltadi. Shosha-pisha vokzal binosiga 
yopirilib kirayotgan odam larga imo qildi.
— M ana shularning ichida bulturgi olm ani uch 
bahosiga pullash, xuddi o ‘ziga  xshagan odam larni
107
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

laqillatish uchun yo ‘lga chiqq an lar yo ‘qm i? Erining 
q o ‘ynini puch yong‘oqqa to 'ld irib , begona erkakning 
sochini iskash uchu n kurortga ketayotgan xotinlar 
yo ‘qm i? N echtasini topib beray?
M utal bu safar ham unga xotirjam qarab q ydi.
— Bor...
A lim ardon m am nun qiyofada stolni shatillatib urdi.
— H ar kim o ‘zining huzurini o ‘ylaydi. Siz xalqqa 
xizmat qilyapm an, nom qozonyapm an, deb kerilib 
yuribsiz. Bular b o ‘lsa sizni sahnaga chiqarib q o ‘yib, 
yuragining hovurini bosadi.
M utal sekin x o‘rsinib qo ‘ydi. Bolalarcha sodda yuzi- 
•da arm on ko ‘lankasi paydo b o ‘lganini ko ‘rib, A lim ardon 
ich-ichidan kuldi. ‘"So‘taksan hali, q o ‘g ‘irchoqsan! Payti 
kelib ko‘zing m oshdek ochiladi!”
— Q ishlog‘im izning tepasida Q odirobod degan bog‘ 
bor, — dedi M utal uning gapini eshitm agandek. — 
K echa o ‘sha boqqa bordim . Bir vaqtlar otam adirdan yuz 
gektar joy ochib, bog‘ qilgan ekan. 0 ‘lganidan keyin 
bog‘ni otam ning nom iga q o ‘yishgan. — U derazadan 
m aydonga o ‘ychan qarab q o ‘ydi. — M ardon aka, m en 
o tam n i 
tan im a y m a n . 
F aq at 
b itta
surati 
qolgan. 
D en g izch ilarn in g kokilli shapk asin i kiyib tushgan 
surati... U rushdan keyin bir odam otam ning qanday 
0
'lganini onam ga gapirib berganini eshitib qolganm an. — 
U negadir horg‘in qiyofada jilm ayib q o ‘ydi. — Z erik- 
m adingizm i?
— G apiravering, — dedi A lim ardon yana erm ak 
qilib. — Siz bilan k pdan buyon gaplashm aganm iz.
M utal uning kinoyasiga parvosizgina qarab q o ‘ydi.
— O tam suvosti kem asida xizmat qilarkan. Bir kuni 
qirg‘oqqa razvedkaga chiqishibdi. N em islar otam bilan 
o 'sh a odam ni ushlab olibdi. Keyin otam ning oyog‘ini 
osm ondan qilib, qayiq orqasiga bog‘lashibdi-da, suvga 
tashlashibdi. Otam tipirchilab-tipirchilab tinchib qol- 
ganidan keyin dengizga uloqtirib yuborishibdi.
A lim ardon bo ‘g ‘ziga suv tiqilib tip irch ilay o tg an
odam ni to ‘satdan ko ‘z o ‘ngiga keltirdi-yu, vujudi m uzlab 
ketdi.
— 0 ‘sha paytda, — dedi M utal o ‘ziga-o ‘zi gapira- 
yotgandek, — otam siz aytayotgan iflos odam larni em as, 
chinakam insonlarni o ‘ylagan bo ‘lsa kerak... O tam ning
^
1 08
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bitta xatini ham on asrab yuram an, — dedi M utal 
an ch adan keyin xo‘rsinib. — “ D unyoda odam lam i 
yaxshi ko‘rishdan kattaroq baxt y o ‘q ” , deb yozgan ekan 
otam o ‘sha xatida.
Oraga jim lik c h o ‘kdi. Hali kun erta b o ‘lgani u chun- 
m i, qahvaxonada odam siyrak, stollar b o'sh , atro f jim jit 
edi.
— O nam boshqa turm ush qurm adi, — dedi M utal 
o ‘ylanib. — A w aliga hu narsada hech qandoq sir 
y qdek edi. O nam b o ‘lganidan keyin m en uchun yasha- 
sin-da, deb o ‘ylaidim . M ana, o ‘zim ham uylandim . 
Bolalik b ldim . O nam ning qadrini endi bila boshladim . 
M eni deb ham m a narsadan voz kechish oson bo‘lm a- 
ganini endi tushundim .
“ N im a keragi bor shu gaplam ing!” — deb o ‘yladi 
A lim ardon birdan k o ‘ngli c h o ‘kib. U boyagi erm ak 
qiluvchi kulgilari y qolganini, M utalning gaplariga ilk 
m arta jiddiy e ’tibo r bera boshlaganini o ‘zi ham sezmay 
qoldi. U ning ko ‘z o ‘ngida onasi jonlandi. Qiziq, u hech 
qachon onasini o ‘y)am agan ekan. 0 ‘lganidan keyin ham , 
onam m en uch u n yashagan edi-ku, degan gap xayoliga 
kelm agan ekan. Ax:.r, uning otasi ham urushda o lg a n d i- 
ku! U ning onasi ham , shu bolam od am b o ‘lsin, deb 
yarim k o ‘ngil bilan o ‘stirgan edi-ku. N ah o tk i, m ana shu 
bola bilgan gapni u tushunm asa!
— Bunaqa o nalar ko‘p bo ‘lsa kerak, — dedi M utal 
uning xayolini uqib tui^andek. — Bilm adim , nim agadir 
m en shunaqa deb o ‘ylaym an.
A lim ardon shu topda nim adir deyish kerakligini bilar, 
am m o gapirolm as edi. U zoq vaqtlardan beri, onasi vafot 
etganidan beri birinchi m arta uning m a'yus boqishlarini 
aniq ta sa w u r etdi. Keyin negadir Shavkatni, o ‘zining 
Shavkatini ko‘z o ngiga keltirdi-da, tag‘in ko‘nglida 
o ‘sha ayovsiz sog‘inch dardi uyg‘ondi.
— M en odam lam i yaxshi k o ‘ram an, — dedi M utal 
unga parvo qilmay. — Y o‘q, otam ning vasiyati tufayli 
emas. 0 ‘zim yaxshi ko‘ram an. O dam bolasi tug‘ilgan 
paytida pokiza b o ‘ladi-ku. U ning um rbod shunaqa poki- 
za b o ‘lib qolishi sizga, m enga, ham m aga bog‘liq em as- 
mi?
A lim ardon yana allanim a dem oqchi b ldi. M utal 
yana gapirtirm adi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— A lim ardon aka, m en sizning q o ‘shiqlaringizni 
o ‘rganib hofiz b o ‘lganm an, — dedi M utal unga m a ’yus 
boqib.
A lim ardon uning rost gapirayotganini bir qarashda- 
yoq payqadi. Am m o hech nim a dem adi. C ham asi, 
M utalga ham bulam ing ham m asi bari bir edi.
— Sizga nasihatgo‘ylik qilishga haqqim yo‘q. 0 ‘zin- 
giz bilasiz, dunyoga kelgandan keyin b iron -bir m aqsadi 
b o ‘lishi kerak-da odam ning, siz aytganday tom oshabin- 
ning qarsagini eshitish, nom qozonishga ishqiboz em as- 
m an. D unyoda ham m a narsa o ‘tkinchi. Y ana ellik yildan 
keyin birov m eni eslaydi-m i, y qm i, unisini bilm aym an. 
M enga buning qizig‘i ham yo‘q. M en yuragim dagi xur- 
san d ch ilik ni 
h am , 
alam im n i 
h am
o d am larg a 
— 
tom oshabinlarga to ‘kib solam an. M ening ashula aytish- 
dan m aqsadim shu...
... A lim ardon M utalning qachon turib ketganini bil- 
madi.
Shu topda alam li bir m uam m o uning yuragini o ‘rtar 
edi. N ahotki, m ana shu bola, kuni kecha o ‘zining 
q o ‘shiqlarini o ‘rganib, sahnaga chiqqan m ana shu 
go‘dak bilgan narsani A lim ardon bilm asa? N ah otk i, 
A lim ardonning shuncha m ehnatlari bem aqsad ketgan 
b o‘lsa?! N ahotki, u dunyoga kelib, durustroq niyat bilan 
yasham agan b o ‘lsa?
Q ahvaxonaning ichi shovqin-suron bo ‘lib ketdi. Bir 
to ‘da yosh-yalanglar sotuvchining atrofini o ‘rab olishdi.
A lim ardon 
asta 
o ‘rn id an
tu rd i-y u , 
o g ‘ir-o g ‘ir 
q adam lar bilan sem ent zinalardan tushib ketdi.
* * *
A lim ardon tag‘in m uallaq tum anlik ichida qoldi. 
Kalavaning uchini izlab ko‘rdi-yu, topolm adi, oxiri 
M utalning o ‘sha kungi gaplari shunchaki valdirashdan 
boshqa narsa em asdek tuyula boshladi. Yana o ‘sha 
sarxush kechalardan taskin izladi. A m m o topm adi. 
Topolm adi.
M ana shu boshi berk k o ‘chaning eng ichkarisida 
ojizgina nur yiltillab tu rar, ingichka ip b o ‘lib, kelajakka 
bog‘layotgandek edi... Bu nur — Shavkat edi! Ikki yil 
ichida u yolg‘iz m ana shu nur um idida yashadi. Qiziq, u 
o ‘ta quvonchli yoki o ‘ta g‘am gin dam larida Shavkatni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

eslar, karavotchasida oyo q -q o ‘lini silkitib, qiyqirib yot- 
gan o ‘g‘Ii xayolida shundoq jon lan ar, hozir uning katta 
b o lib qolganini, chopqillab yurib ketganini, bijildoq 
bolakay b o lg a n in i ta sa w u r etishga urinar, am m o hech 
k o ‘z o ‘ngiga keltirolm as edi.
“0 ‘zi keladi, — derdi u M uqaddam ni o ‘ylab, — bola 
bor, bir kuni keladi” .
Lekin M uqaddam kelm adi. Bir kuni uning  rniga 
A lim ardonni sudga chaqirib qog‘oz keldi.
A lim ardon xafa ham b o ‘Imadi, quvonm adi ham . 
Faqat bir narsa, Shavkatni ko ‘rish istagi uni sud eshigi- 
ga yetaklab bordi. U m ashinasini sud binosining soyasi- 
ga q ydi-da, ikkinchi qavatga ko ‘tarildi. Y o‘lak b o ‘ylab 
borarkan, o ‘zinin.g hayajonlanayotganini, rangi quv 
o ‘chib ketganini sezdi. Yuragi gursillab urgancha atrofga 
alanglab, M uqaddam ni to ‘g ‘rirog‘i, Shavkatni izlay 
boshladi. Y o ‘lak b o ‘m -b o ‘sh edi.
U t g ‘ridagi eshikni o chdi-yu, eng a w al M uqad- 
dam ni k o ‘rdi. U xona o ‘rtasidagi uzun skam eykaning bir 
chekkasida eshikku orqa o ‘girib  tirardi. M uqaddam
qora atlas ko‘ylak kiyib olgan, bosh yalang, sochi tur- 
m aklangan edi.
A lim ardon bir lahzada xonani ko ‘zdan kechirib chiq- 
di. T o ‘rdagi alvon yopilgan stol qarshisida tepakal, 
ozg‘in kishi o ‘tirar, yonidagi k o ‘zoynak taqqan keksa 
xotinga allanim alarni ohista gapirardi. Yon tom ondagi 
stolda esa kotiba qjz allaqanday qog‘ozlarni to ‘ldirardi.
A lim ardon o ‘zini m ajbur etib dadil-dadil qadam lar 
bilan yurib keld i-d a, skam eykaning berigi chetiga 
 tirarkan, M uqaddam ga qarab q ydi. M uqaddam ham
unga o ‘girilib qaradi. “0 ‘zg arm abd i” , deb o ‘yladi 
A lim ardon k o‘zIarini olib qochm aslikka urinib. H am on 
o ‘sha egik, uzun kipriklar, ham on o ‘sha tiniq chehra... 
A Jim ardon u nin g ch in d a n ham chiroyli ekanligini 
o ‘yladi-yu, shoshilib yuzini o ‘girdi. Bu odam endi unga 
begona...
T epakal sudya a w a l A lim ardonni so ‘roq qildi. U 
nim alar deganini o zi bilm adi. K o‘nglida kechm ishining 
totli dam larini q o ‘msash tuyg‘usi uyg‘onib, yana azob 
bera boshladi. M uqaddam ning ilk bora o ‘z uyiga kirib 
kelgani, ilk m arta bag‘riga bosgani... Soddagina, b o ‘ysi- 
nuvchan xotin bo‘lgani... Shavkat tu g‘ilganida quvon-