|
Nazariy malumotlar
Suvdagi yupqa neft qatlamlaridagi. juda yupqa sovun pardalaridagi va yupqa
havo qatlamlaridagi rangli hodisalar yorug’lik to’lqinlarining
interferensiyasi sababli yuzaga keladi. Bugungi kunda yupqa qatlamlardagi
yorug’likning interferension hodisalaridan shisha sirtidan akslanishlarni
kamaytirish maqsadida foydalaniladi. Segodnya interferensionnыye
yavleniya sveta v tonkix sloyax ispolzuyutsya dlya proizvodstva urovney
sokraщyeniya otrajeniya na steklyannыx poverxnostyax (antiakslantiruvchi
qatlam pokrыtiye, e. g., ochki linzalari).
Nyuton xalqalari bir-biriga juda yaqin bo’lgan ikkita sindiruvchisirtlardan
yorug’likning qaytishi va sinishi natijasida yuzaga keladi. Mazkur tajribada
Nyuton xalqalari egrilik radiusi katta bo’lgan va juda sust qavariq tomoni
yassi shisha plastina bilan tutashgan yassi qavariq linza orqali
generasiyalanadi. Agar bu birikma perpendikulyar tushayotgan parallel oq
yorug’lik bilan yoritilsa, ikki sirt tutashgan nuqta atrofida rangli shakldagi
konsentrik xalqalar hosil bo’ladi. Interferension xalqalar qaytgan yorug’likda
ham, o’tgan yorug’likda ham kuzatiladi. Interferension xalqalar orasidagi
masofa doimiy emas, chunki bitta tutashuvchi sirt egik.
Rasm 2 da d qalinlikli ponasimon havo qatlami orqali interferensiyaning
ikki shisha sirtida yuzaga kelishi tasvirlangan: yorug’lik to’lqini W chap
tarafdan linza L chegaraviy sirtiga tushadi va qisman qaytadi T1. Qaytmagan
qismi esa ponasimon havo qatlamidan T2 o’tib, shisha plastina sirtidan
qaytadi.
Rasm.1.
Yassi shisha plastina bilan egrilik radiusi katta bo’lgan
yassi-qavariq linzaning sxematik tasviri.
P: shisha plastina
L: yassi-qavariq linza
R: egrilik radiusi
r: shisha plastina bilan linzaning tutashgan nuqtasigacha masofa
Rasm.2 Ponasimon havo qatlamida interferensiyani tushuntirish sxemasi, L :
yassi-qavariq linza, P: shisha plastina, L va P oraliqda yorug’lik nurining
qaytishi va uzatilishi natijasida yuzaga keluvchi T1 … T5 to’lqin qismlari, d:
lnzaning shisha sirti bilan shisha plastina orasidagi masofa .
P oraliqdan qaytish yuqoriroq optik zichlikli muhitda yuz berganligi sababli,
qisman qaytgan to’lqin T3 T1 to’lqindan farqli, fazaning sakrab o’zgarishiga
duchor bo’ladi. (mos keluvchi qaytgan to’lqin arqonning mahkamlangan
oxirida) Qaytmagan qism katta optik zichlikka ega bo’lgan shisha plastina
orqali T2 to’lqin sifatida o’tadi. T3 to’lqin esa L linzaga qaytadi va linzada
fazasi sakrab o’zgarishi bilan T4 to’lqin sifatida yana qaytadi. Qaytmagan
qismi esa yuqoriroq optik zichlikka ega bo’lgan yana shisha plastina orqali,
fazasi sakrab o’zgarmasdan o’tadi. Keyinchalik T5 bilan belgilangan to’lqin
qismlari ko’p marotaba qaytishlar orqali yuzaga keladi. Qaytgan yorug’likda
interferensiya qisman to’lqinlar T1va T3da kuzatiladi. T1 bilan T3 orasidagi
yo’llar farqi
va qaytish hamda sinish orqali shaklangan interferension tasvir, qora markaz
atrofidagi konsentrik qoramtir xalqalardan tashkil topadi, Destruktiv
interferensiya yuzaga kelish sharti, agar yo’llar farqi λ to’lqin uzunligining
yarmiga karrali bo’lsa bajariladi.
O’tgan yorug’likda T2 bilan T4 to’lqinlarda interferensiya kuzatiladi. T2 bilan
T4 orasidagi yo’llar farqi dT
Agar o’tgan yorug’likda Nyuton xalqalari kuzatilsa, interferension manzara
qaytgan nurning interferensiyasiga qo’shiladi.O’tgan yorug’likning doiralar
to’plami ravshanroq. Shuning uchun qora xalqalarning o’rniga yorqin
xalqalar o’lchanadi. Yuqoriroq optik zichlikka ega bo’lgan muhitda ikki marta
qaytgan to’lqin qismi T4, T1 ning ikki faza sakrashini boshdan kechiradi
va shunday qilib T4 bilan T2 ustma-ust tushganda, T2 original to’lqinlar
seriyasi bilan fazasi mos keladi.
Konstruktiv interferensiyaning yuzaga kelish sharti, dT yo’llar farqi λ to’lqin
uzunligiga karrali bo’lsa, bajariladi.
Bu shart qaytgan yorug’likda destruktiv interferensiya uchun shartga (II)
aynan mos keladi. Shuning uchun kuzatilayotgan interferension manzaralar
qo’shimchadir. Rasm. 2 bo’yicha T1 va T3 to’lqin qismilarining
amplitudalari deyarli teng, chunki ikkala to’lqin qismlari ham bitta qaytish bilan
generasiyalangan. T4 to’lqin ikkita qaytish orqali generasiyalangan, shu
sababli u qaytishsiz generasiyalangan T 2 ga nisbatan ancha sust. Shuning uchun,
kontrast, ya’ni yorqin xalqalar bilan qoramtir xalqalar intensivliklari orasidagi
nisbiy farq qaytgan yorug’lik holidagidan o’tgan yorug’lik holida ancha sust.
Rasm.2 ga ko’ra, (II) va (IV) dagi d qalinlik qavariq linza bilan shisha plastina
orasidagi tutashuv nuqtasi r masofasiga va qavariq linzaning egrilik
radiusiga R bog’liq. d qalinlikning kichik qiymatlari uchun biz quyidagiga
ega bo’lamiz.
Qo’shni Nyuton xalqalarining diametrlari Dk =2 *rk uchun (II ) yoki (IV ) dan,
mos ravishda ( V) dan ham quyidagi munosabat olinadi:
Shunday qilib, agar linzaning egrilik radiusi R ma’lum bo’lsa, oq
yorug’likning o’rtacha to’lqin uzunligi diametrlarni o’lchash orqali
aniqlanishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
