Ost Indiya kompaniyasining faoliyati

Mavzu:Niderlandlar Birlashgan Provinsilari Respublikasi (9-mavzu)

1. 
   Ost Indiya kompaniyasining faoliyati.
   

Niderland Ost-Indiyasi yoki niderlandchada niderlands-Indie nomlari bilan yuritiluvchi bu kompaniya gollandlar colonial siyosatidagi asosiy muassasalardan biri hisoblanadi. Uning asosiy faoliyat olib borgan hududlari 2 ta:

1. 
   Malayya arxipelagi;
   
2. 
   Yangi Gvineya orollarining g’arbiy qismi edi.
   

Uning tashkil topgan sanasi rasman 1800-yil etib belgilanadi. 1942-yilda esa Yaponiya tomonidan uning faoliyat doirasidagi hududlar okkupatsiya qilingach Ost-Indiya kompaniyasi tugatiladi. Ba’zi norasmiy doiralarda va og’zaki nutqda bu kompaniya “голландская Индия” nomi bilan ham yuritiladi. Bu kompaniya deyarli butun faoliyati davomida 2 ta (ikkita) asosiy raqobatchilar bilan kurashib keldi:

Birinchisi: Mahalliy boshqaruv apparati

Ikkinchisi: Bu hududlarga allaqachon kirib kelgan yevropaning kolonist davlatlari edi. Ya’ni Buyuk Britaniya, Portugaliya, Ispaniya va Fransiya nazarda tutilmoqda.

Niderlandiyaning Ost – Indiya kompaniyasi XX asr boshida eng qudratga yetgan davri bo’ldi. Ayni shu davrda Niderlandiya ta’siri ostida arxipelagdagi katta yerlarni birlashtiruvchi, mustahkam boshqaruv va eksplutatsion ta’sirga ega tashkilot bo’lib ulgurgan edi.

O’sha davrda bir ibora ko’pchilikka tanish edi:

“Ost-Indiya kompaniyasi Gollandiya Kolonial tojidagi mo’jiza”

Bu kompaning tashkil etilishi tarixi uzoq. 1596-yilga borib taqaladi. Aynan shu yilda kapitan Kornelues Xutman boshchiligida ilk golland savdogarlar ekspeditsiyasi tashkil etiladi. 1602-yildayoq savdogar va kapitalistlardan iborat Gollandlar o’z jamiyatlarini tuzishadi va aynan bu jamiyat negizida keyinchalik Ost –Indiya kompaniyasi tashkil etilgan edi.

Agarda biz bu kompaniya faoliyati haqida ko’proq ma’lumotga ega bo’lmoqchi bo’lsak, kompaniya tarixini quyidagicha xronologik tasniflar yordamida ham o’zgana olamiz:

(Ost-Indiya kompaniyasi tarixidagi eng muhim sanalar va ularda yuz bergan voqealar ro’yxati)

1. 1602-1800-yillar. Bu davrda kompaning asosini- hududda harbiy – savdo operatsiyalarini tashkil etish, portlar va shuningdek orollararo boshqaruv masalalari tashkil etgan edi.

2. 1800-1942-yillar. Bu davrda Ost Indiya kompaniyasi- maqsad va vazifa nuqtai nazaridan tubdan o’zgardi. Endilikd abu kompaniyaning zimmasiga 2 ta asosiy vazifa yuzlandi:

a) hududlarni anneksiya qilish;

b) mahalliy aholi va boshqa yevropa davlatlari bilan uzoq va qonli kolonial siyosatlarini olib borish.

3. 1859-yil. Aynan shu yili Portugaliya Indaneziyasining 2/3 qismini aneksiya qilib ulgurdi. Bu faqat sharqiy Timordan tashqari barcha hudular degani edi.

Gollandlarning Ost Indiya kompaniyasi marzaki sifatida Bataviya hududi tilga olinadi. Bu hozirgi Indaneziyadagi Jakarta shahriga to’g’ri keladi. Uning ta’siri ostida (XX asr boshida):

Barneo, Lombok orollari, Yangi Gvineyaning g’arbiy qismi kirgan.

Ost-Indiya kompaniyasi Islom diniga etiqod qiluvchi mahhaliy Indaneziya aholisi bilan ham uzoq vaqt qarama qarshilikka uchradi. Eng uzoq davom etgani 1873-1908-yillarda yuz bergan Padri va Yava urushlari edi. Bunda kompaniyaga qarshi shimoli-g’arbiy Sumatrdagi Achex sultonligi edi. Ular shuningdek 1846-49-yillarda Bali orolini egallash jarayonida ham katta qarshilikka uchraydilar.

2. 
   Batav Respublikasi
   

Gollandlar tomonidan Batafsee Republiek nomi bilan ataluvchi bu davlat,1795-1806-yillar oralig’ida Fransiya tomonidan bosqinchilik harakatlari olib borilgan davrdagi Birlashgan Niderland Provinsiyalar respublikasini anglatadi. Bu nom aslida antik davrlardan beri Niderlandiya hududida yashab kelgan Batav qabilasi nomidan olingan. Bu tuzumda bir narsa ahamiyatliki, provinsiyalar to’liq o’z mustaqil boshqaruv huquqini yo’qotadi va boshqaruv beshta a’zodan iborat kengash qo’liga o’tadi. Bu respublika Fransiya qaram Respublika nomini olgan edi.

O’sha davrda Batav Respublikasining shioriga aylangan bir jumla mavjud edi.

“Gelykheid, Vryheid, Broderschap” ya’ni

“Tenglik, Ozodlik, Birodarlik”

Davlat sifatida 1795-yildan boshlab.1806-yilga qadar faoliyat yuritgan;

Pul birligi: Niderland Guldeni hisoblangan.

Davlat tili esa: bir vaqtning o’zida 2 til ya’ni Fransuz va Niderland tillari edi.