Ossuriya voqeasi

Ossuriya videosi
Ossuriya davlati insoniyat tarixidagi birinchi imperiya hisoblanadi. Shafqatsizlik madaniyati gullab-yashnagan kuch miloddan avvalgi 605 yilgacha davom etgan. Bobil va Midiyaning birlashgan kuchlari tomonidan vayron qilingangacha.
Ashurning tug'ilishi
Miloddan avvalgi II ming yillikda Arabiston yarim orolidagi iqlim yomonlashdi. Bu aborigen xalqlarini o'zlarining asl hududlarini tashlab, "yaxshiroq hayot" izlab yo'lga chiqishlariga majbur qildi. Ularning orasida ossuriyaliklar ham bor edi. Yangi vatan sifatida ular Dajla daryosi vodiysini tanlab, uning qirg'og'ida Ashur shahrini barpo etishdi.
Garchi shahar uchun serhosil joy tanlangan bo'lsa-da, yanada kuchli qo'shnilarning (shumerlar, akkadiyaliklar va boshqalar) mavjudligi ossuriyaliklarning hayotiga ta'sir qilishi mumkin emas edi. Ular omon qolish uchun hamma narsada eng zo'r bo'lishlari kerak edi. Yosh davlatda hal qiluvchi rol savdogarlar o'ynay boshladi.
Ammo keyinchalik siyosiy mustaqillik keldi. Birinchidan, Ashur Akkad, keyin Ur shahri, Bobil shohi Xammurabi tomonidan egallab olingan, shundan keyin shahar Mitaniyaga qaram bo'lib qolgan.
Mitaniya hukmronligi ostida Ashur yuz yil yashadi. Ammo qirol Salmanasar I davrida davlat mustahkamlandi. Natijada Mitaniyani yo'q qilish. Va uning hududi mos ravishda Ossuriyaga yo'l oldi.
Tiglathpalasar I (mil. Avv. 1115 - 1076) davlatni yangi bosqichga olib chiqdi. Hamma qo'shnilar u bilan hisoblashni boshladilar. "Eng yaxshi soat" yaqinlashganday tuyuldi. Ammo miloddan avvalgi 1076 yilda shoh o'lgan. Va taxtga nomzodlar orasida munosib voris yo'q edi. Bu esa, Ossuriya qo'shinlariga bir necha marotaba mag'lubiyatga uchragan aramey ko'chmanchilaridan foydalandi. Shtat hududi keskin qisqarib ketdi - bosib olingan shaharlar hokimiyatdan ketayapti. Oxir oqibat, Ossuriyada faqat dastlabki erlar qoldi va mamlakatning o'zi chuqur inqirozga uchradi.
Yangi Ossuriya kuchi

Ossuriya zarbasidan xalos bo'lish uchun ikki yuz yildan ko'proq vaqt kerak bo'ldi. Faqat miloddan avvalgi 745 yildan 727 yilgacha boshqargan King Tiglapalasar III davrida. davlatning yuksalishi boshlandi. Birinchi navbatda hukmdor Urartu podsholigi bilan shug'ullanib, ko'pgina shahar va qal'alarni zabt etishga muvaffaq bo'ldi. Keyin Finikiyaga, Suriyaga, Falastinga muvaffaqiyatli safarlar uyushtirildi. Tiglapalasar III faoliyatining toji Bobil taxtiga ko'tarilish bo'lgan.

Qirolning harbiy muvaffaqiyati uning islohotlari bilan bevosita bog'liq. Shunday qilib, u ilgari er egalaridan iborat bo'lgan armiyani qayta tashkil etdi. Endi unga harbiy kuchlar jalb qilindi, ularda o'zlarining rejalari yo'q edi va davlat moddiy ta'minotning barcha xarajatlarini o'z zimmasiga oldi. Aslida Tiglapalasar III ixtiyorida doimiy armiya bo'lgan birinchi shoh bo'ldi. Bundan tashqari, muvaffaqiyatga erishishda metall qurollardan foydalanish katta rol o'ynadi.
Keyingi hukmdor Sargon II (mil. Avv. 721 -705) buyuk zabt etuvchi roliga tayinlangan. U hukmronligining deyarli butun vaqtini yurishlarda, yangi erlarni zabt etishda va isyonlarni bostirishda o'tkazdi. Ammo Sargonning eng muhim g'alabasi - Urartu qirolligining oxirgi mag'lubiyati.
Umuman olganda, bu davlat uzoq vaqt Ossuriyaning asosiy dushmani hisoblanib kelgan. Ammo Urartu shohlari to'g'ridan-to'g'ri jang qilishdan qo'rqishdi. Shuning uchun ular har qanday yo'l bilan Ashur mamlakatiga qaram bo'lgan boshqa yoki boshqa xalqlarni qo'zg'olon qilishga undashdi. Kimmeriyaliklar ossuriyaliklarga kutilmagan yordam ko'rsatdilar, hatto ular o'zlari xohlamasalar ham. Urartu qiroli Rus I ko'chmanchilar tomonidan qattiq mag'lubiyatga uchradi va Sargon bu sovg'adan foydalanishga yordam bera olmadi.
Xoldi xudosi qulashi

Miloddan avvalgi 714 yilda u dushmanni yo'q qilishga qaror qildi va ichkariga ko'chdi, ammo tog'lardan o'tish oson emas edi. Bundan tashqari, Rusa dushman Tushpa (Urartu poytaxti) tomon ketayotganini o'ylab, yangi qo'shin yig'a boshladi. Sargon esa tavakkal qilmaslikka qaror qildi. Poytaxt o'rniga u Urartu shahrining diniy markaziga - Musasir shahriga hujum qildi. Rus buni kutmagandi, chunki u ossuriyaliklar Xaldining ma'badini bulg'ashga jur'at etmasligiga amin edi. Axir, u Ossuriyaning shimoliy qismida sharaflangan. Rusa bunga shunchalik amin bo'lganki, u hatto davlat xazinasini Musashirda yashirgan.
Natija achinarli. Sargon shaharni va uning boyliklarini qo'lga kiritdi va Xaldi haykalini o'z poytaxtiga yuborishni buyurdi. Rusa bunday zarbadan omon qololmadi va o'z joniga qasd qildi. Mamlakatda Xoldi urug'i juda larzaga keldi va davlatning o'zi vayron bo'lish arafasida edi va endi Ossuriya uchun xavf tug'dirmadi.
Imperiyaning o'limi

Ossuriya imperiyasi o'sdi. Ammo uning qirollari tomonidan bosib olingan xalqlarga nisbatan olib borgan siyosati doimiy tartibsizliklarga olib keldi. Shaharlarning vayron qilinishi, aholining yo'q qilinishi, mag'lub bo'lgan xalqlarning shohlarining shafqatsiz qatl qilinishi - bularning barchasi ossuriyaliklarga nafratni keltirib chiqardi. Masalan, Sargonning o'g'li Sinaxerrib (mil. Avv. 705–681), Bobilda qo'zg'olon bostirilganidan so'ng, aholining bir qismini qatl qildi va qolganlarini deportatsiya qildi. U shaharni vayron qildi va Furot suvlarini toshqin qildi. Va bu asossiz shafqatsiz harakat edi, chunki bobilliklar va ossuriyaliklar qarindosh xalqlar edi. Bundan tashqari, birinchisi har doim ikkinchisini o'zining ukalari deb hisoblardi. Bu rol o'ynagan bo'lishi mumkin. Sinaheherrib mag'rur "qarindoshlari" dan xalos bo'lishga qaror qildi.

Sinaxerribdan keyin hokimiyatga kelgan Assarxaddon Bobilni qayta qurdi, ammo vaziyat har yili keskinlashdi. Ashurbanipal davrida (miloddan avvalgi 668-631 yillar) Ossuriya buyukligining yana bir ko'tarilishi muqarrar inqirozni to'xtata olmadi. Uning o'limidan so'ng, mamlakat cheksiz nizolarga duch keldi, Bobil va Midiya vaqt o'tib, skiflar va arab knyazlarining ko'magidan foydalandilar.
Miloddan avvalgi 614 yilda Midiyaliklar qadimgi Ashurni - Ossuriyaning yuragini vayron qilishgan. Rasmiy versiyaga ko'ra, bobilliklar shaharni egallab olishda qatnashmaganlar - ular kech qolishgan. Aslida ular o'zlarining qarindosh-urug'lari ziyorat qilinishida qatnashishni xohlamadilar.
Ikki yil o'tgach, poytaxt Nineviya quladi. Miloddan avvalgi 605 yilda Karkemish jangida shahzoda Navuxadnazar (keyinchalik o'zining osilgan bog'lari bilan mashhur bo'ladi) ossuriyaliklarni yo'q qildi. Imperiya yo'q qilindi, lekin uning xalqi halok bo'lmadi, bu esa hozirgi kungacha o'ziga xos xususiyatini saqlab qoldi.
Ossuriya shohligining paydo bo'lishi
Keyinchalik XV asrgacha Ossuriya davlatining asosini tashkil etgan shaharlar (Nineviya, Ashur, Arbela va boshqalar). Mil. Avv., Ehtimol, bironta siyosiy yoki hatto etnik yaxlitlikni tashkil qilmagan. Bundan tashqari, XV asrda. hatto "Ossuriya" tushunchasi ham mavjud emas edi. Shuning uchun ba'zan Shamshi-Adad I (1813-1783 yillar, quyida qarang) kuchiga ishora qilib, "Eski Ossuriya" belgisi xato: Shamshi-Adad men hech qachon Ashur shohi hisoblamaganman, garchi keyinchalik Ossuriya qirollik ro'yxatlari ( Miloddan avvalgi 1-ming yillik) uni haqiqatan ham Ossuriya shohlari qatoriga qo'shgan.
Nineviya dastlab Xurrian shahriga aylangandir. Ashur shahriga kelsak, uning nomi shubhasiz semitizmdir va bu shahar aholisi asosan akkadiyaliklar edi. XVI - XV asrlarda. Miloddan avvalgi bu shahar-davlatlar (ba'zan faqat rasmiy ravishda) Mitanni va Kassit Bobillari qirollariga qaram edilar, ammo 15-asr oxiridanoq. Ashur hukmdorlari o'zlarini mustaqil deb hisobladilar. Ular, umuman shahar aholisining elitasi kabi, juda badavlat edilar. Ularning boylik manbai Mesopotamiyaning janubi va Zagros, Armaniston tog'lari, Kichik Osiyo va Suriya o'rtasidagi vositachilik savdo edi. Miloddan avvalgi II ming yillikda vositachilik savdosining eng muhim buyumlaridan biri. matolar va rudalar bo'lgan va uning markaziy nuqtalari Ashur, Nineviya va Arbela edi. Bu erda, ehtimol, kumush qo'rg'oshin rudalarini tozalash jarayoni bo'lib o'tdi. Afg'onistondan ham xuddi shu markazlardan qalay oqib o'tar edi.
Ashur nisbatan kichik bir nom davlatining markazi edi. XX-XIX asrlarda. Miloddan avvalgi bu Ashur kumush import qilgan boshqa Kichik Osiyodagi Kanish savdo markazi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan xalqaro savdo yo'llaridan biri edi. Yuqori Mesopotamiya Shamshi-Adad I tomonidan va Xit podshohlari tomonidan Kichik Osiyoning sharqiy qismini bosib olganidan keyin Kichik Osiyodagi savdo koloniyalari to'xtab qoldi, ammo Ashur katta iqtisodiy va siyosiy ahamiyatini saqlab qoldi. Uning hukmdori Ishshiakku (Shumer Ensi so'zining akkadizatsiyasi) unvonini oldi; uning kuchi deyarli irsiy edi. Ishshiakku ruhoniy, ma'mur va harbiy rahbar edi. Odatda u ukullu, ya'ni, eng yuqori er tuzuvchi va jamoat kengashi raisi lavozimlarini ham egallagan. Kengash tarkibi har yili yilning limon-eponimlari va ehtimol xazinachilar tomonidan almashtirilardi. Asta-sekin kengashdagi o'rinlar tobora hukmdorga yaqin odamlar tomonidan almashtirila boshladi. Ashurda yig'ilish haqida ma'lumot yo'q. Hokimiyat hokimiyatining kuchayishi bilan mahalliy o'zini o'zi boshqarish organlarining ahamiyati pasaya boshladi.
Ashur uyining hududi kichik aholi punktlari - qishloq jamoalaridan iborat edi; ularning har birini oqsoqollar kengashi va ma'mur, gannan boshqarardi. Er jamoaning mulki edi va vaqti-vaqti bilan oilaviy jamoalar o'rtasida qayta taqsimlandi. Bunday oilaviy jamoaning markazi mustahkam malika - Dunnu bo'lgan. Hududiy va oilaviy hamjamiyat a'zosi o'z er uchastkasini sotishi mumkin edi, bunday savdo natijasida oilaviy-kommunal erdan chiqib, xaridorning shaxsiy mulki bo'ldi. Ammo qishloq jamoasi bunday bitimlarni nazorat qildi va sotilgan uchastkani zaxira fondidan boshqasiga almashtirishi mumkin edi. Shartnoma qirol tomonidan ham ma'qullanishi kerak edi. Bularning barchasi Ashshurda tovar-pul munosabatlari, masalan qo'shni Bobilistonga qaraganda tezroq rivojlanib, rivojlanib borganligini ko'rsatadi. Bu yerdagi erni o'zlashtirilishi allaqachon qaytarib bo'lmaydigan holga kelgan. Shuni ta'kidlash kerakki, ba'zida uy-ro'zg'or majmualari sotib olinadi - dala, uy, barnyard, bog 'va quduq, jami 3 dan 30 gektargacha. Odatda er sotib oluvchilar kredit akulalari bo'lib, ular ham savdo bilan shug'ullanishgan. Ushbu oxirgi holat, qoida tariqasida, kumush pul emas, balki qo'rg'oshin va juda katta miqdordagi (yuzlab kilogramm) ekanligi bilan tasdiqlanadi. Qarz zanjiri evaziga yangi sotib olingan erlar uchun boy ish haqi: qarzdorning yoki uning oila a'zosining garovi evaziga qarz berildi va to'lov kechiktirilgan taqdirda, bu odamlar "to'liq narxda sotib olindilar", ya'ni. qullar, hatto undan oldin ham ular jamiyatning to'la huquqli a'zolari edilar. "Qullikdagi jonlanish" kabi qullikning boshqa vositalari ham bor edi, ya'ni. ochlik paytida yordam berish, bu uchun "jonlantirilgan" "xayr-ehson qiluvchi" ning patriarxal hokimiyati ostiga tushib, shuningdek, dala va uy bilan birga "asrab olish" va nihoyat, boy va olijanob odam himoyasi ostida o'zini "ixtiyoriy ravishda" taslim qilish. Shu sababli kam sonli boy oilalarning qo'lida tobora ko'proq erlar to'planib, kommunal er fondlari erib ketayotgan edi. Ammo jamoa majburiyatlari qashshoq uy sharoitida davom etdi. Yangi tashkil etilgan uylarning egalari shaharlarda yashar edilar va ular uchun qaram erlarni qaram qishloq aholisi olib borar edi. Endi Ashur "jamoalar orasidagi shahar" yoki "jamoalar orasidagi jamoa" deb nomlanadi va keyinchalik uning aholisining imtiyozli mavqei vazifa va majburiyatlardan ozod qilish bilan rasmiy ravishda ta'minlanadi (ushbu voqeaning aniq sanasi noma'lum). Qishloq jamoalari aholisi ko'plab talablar va majburiyatlarni to'lashni davom ettirmoqdalar, ular orasida harbiylar birinchi o'rinni egallaydi.
Shunday qilib, Ashur kichik, ammo juda boy davlat edi. Boylik unga kuchayish uchun imkoniyatlar yaratdi, ammo buning uchun Ashurning kengaytirish urinishlarini bostirishga qodir bo'lgan asosiy raqiblarni zaiflashtirish kerak edi. Ashurning hukmron doiralari markaziy hokimiyatni kuchaytirib, unga bosqichma-bosqich tayyorgarlik ko'rishni boshladilar. 1419 va 1411 yillar orasida Miloddan avvalgi Mitaniyaliklar tomonidan vayron qilingan Ashshur shahridagi "Yangi shahar" devori tiklandi. Mitanni bunga to'sqinlik qila olmadi. Garchi Mitaniya va Kassit podshohlari Ashur hukmdorlarini o'zlarining nasabnomalari sifatida qabul qilishda davom etsalar ham, ular Misr bilan to'g'ridan-to'g'ri diplomatik aloqalar o'rnatadilar. XIV asr boshidan. Ashur hukmdori o'zini "qirol" deb atadi, garchi hozirgacha faqat shaxsiy hujjatlarda, lekin Ashutubullit I (miloddan avvalgi 1365-1330) rasmiy yozishmalarda va muhrlarda o'zini "Ossuriya podshohi" deb atagan (hanuzgacha bunday emas) yozuvlarda) va Misr fir'avni Bobiliya, Mitanni yoki Xet davlatlari podshohlari singari uni "akasi" deb atashgan. Mitanni mag'lubiyatga olib kelgan harbiy-siyosiy tadbirlarda va Mitanni mulklarining ko'p qismini taqsimlashda qatnashgan. Ashuruballit Men bir necha bor Bobil ishlariga aralashganman, sulolaviy nizolarda qatnashganman. Keyinchalik, Bobil bilan munosabatlarda tinchlik davri ko'proq yoki kamroq jiddiy harbiy to'qnashuvlar bilan almashtirildi, bu davrda Ossuriya har doim ham muvaffaqiyatsiz edi. Ammo Ossuriya hududi g'arbda (Dajla tepasida) va sharqda (Zagros tog'lari) tobora kengayib borardi. Qirolning kuchayib borayotgan ta'siri shahar kengashining rolining pasayishi bilan birga bo'ldi. Qirol aslida avtokratga aylanadi. Adad Nerari I (miloddan avvalgi 1307-1275 yillar) oldingi lavozimlariga qo'shimcha qilib, unga Ashur hukmdori etib tayinlanganligi uning hukmronligining birinchi yilidagi noma'lum g'aznachisi bo'lgan. U birinchi marta "dunyoning shohi" unvonini oladi va shu tariqa Ossuriya (O'rta Ossuriya) hokimiyatining haqiqiy asoschisidir. Uning ixtiyorida kuchli armiya bor edi, uning asosini podshoh odamlar tashkil qilgan bo'lib, ular maxsus er uchastkalarini yoki faqat xizmat uchun ratsion olganlar. Agar kerak bo'lsa, jamoat armiyalari ushbu armiyaga qo'shilgan. Adad Nerari I Kassi Bobil bilan muvaffaqiyatli kurashdi va Ossuriya chegarasini ancha janubga surdi. Hatto uning ishlari haqida she'r ham yozilgan, lekin aslida "janubiy jabhada" muvaffaqiyatlar mo'rt edi. Adad Nerari I ham Mitanni qarshi ikkita muvaffaqiyatli hujumni amalga oshirdi. Ulardan ikkinchisi Mitaniya qirolining taxtdan ag'darilishi va Mitannining butun hududini anneksiya qilish bilan yakunlandi (Furot va uning shaharlari bo'ylab Karkemish) Ossuriyaga. Biroq, Adad-Nerarining o'g'li va vorisi Salmanasar I (mil. Avv. 1274-1245) Mitaniyaliklar va ularning ittifoqchilari - Xet va Arameyliklar bilan yana jang qilishlariga to'g'ri keldi. Ossuriya armiyasi qurshab olingan va suv manbalaridan uzilib qolgan, ammo ozod bo'lishga va dushmanni mag'lub etishga muvaffaq bo'lgan. Barcha Yuqori Mesopotamiya yana Ossuriyaga qo'shildi va Mitanni yo'q bo'lib ketdi. Salmonasar o'zining yozuvida 14,400 dushman askarini asir olgan va ularning hammasini ko'r qilgan. Bu erda biz birinchi marta Ossuriya shohlari yozuvlarida keyingi asrlarda dahshatli monotonlik bilan takrorlangan o'sha dahshatli qatag'onlarning tasvirlari bilan tanishamiz (ammo Xitlar ularga poydevor qo'ygan). Salmanasar, shuningdek, Uruatriy tepalik qabilalariga qarshi kurashdi (Urartaning Hurrit bilan bog'liq birinchi eslatmasi). Barcha holatlarda, ossuriyaliklar shaharlarni vayron qilishdi, aholini shafqatsizlarcha qirib tashladilar (ular o'ldirdilar yoki qirib tashladilar, talon-taroj qildilar va "olijanob o'lpon" qildilar). Ossuriyaga asirlarni olib qochish kamdan-kam uchraydi va qoida tariqasida faqat mahoratli usta o'g'irlangan. Ba'zida mahbuslar ko'r bo'lib qolishgan. Shubhasiz, Ossuriya zodagonlari "ichki resurslar" hisobidan qishloq xo'jaligida ishchi kuchiga ehtiyojni qondirdilar. Bu davrda Ossuriya istilolarining asosiy maqsadi xalqaro savdo yo'llarini bosib olish va bojlarni yig'ib olish yo'li bilan ushbu savdodan tushadigan daromadlarni boyitish edi, lekin asosan to'g'ridan-to'g'ri talonchilik tufayli.
Keyingi Ossuriya qiroli Tukulti-Ninurta I (mil. Avv. 1244-1208) davrida Ossuriya allaqachon Yuqori Mesopotamiyani qamrab olgan katta kuch edi. Yangi shoh hatto Xet shohligi hududiga bostirib kirishga ham jur'at etdi, u erdan asirga olingan Xet jangchilarining "8 Saros" (ya'ni 28,800) ni olib ketdi. Tukulti-Ninurta I shuningdek, dasht ko'chmanchilariga va shimol va sharqning baland tog'lariga, xususan "Nairining 43 qirollari (ya'ni qabila rahbarlari)" - Armaniston tog'lari bilan kurashdi. Endi kampaniyalar har yili muntazam ravishda o'tkaziladi, ammo hududni kengaytirish uchun juda ko'p emas, faqat talonchilik uchun. Ammo Tukulti-Ninurta janubida u ulkan bir harakatni amalga oshirdi - Kassit Bobil shohligini zabt etdi (mil. Avv. 1223 y.) Va etti yildan ko'proq vaqt davomida unga egalik qildi. Ushbu xususiyat haqida epik she'r yozilgan va endi Tukulti-Ninurta yangi sarlavhasini o'qiydi: "qudratli shoh, Ossuriya qiroli, Kar Duniash (ya'ni Bobil) qiroli, Sumer va Akkad qiroli, Sipppar va Bobil shohi, Dilmun va Bobil shohi. Melaxiyaliklar (ya'ni, Bahrayn va Hindiston), Yuqoridagi va Quyi dengizlarning shohi, tog'lar va keng dashtlarning shohi, Shubareans qiroli (ya'ni, Hurriylar), Kutlar (ya'ni Sharqiy tog'liklar) va Nairi barcha mamlakatlarida shoh tinglamoqda. Ashur shahrida o'z xudolariga sig'inib, dunyoning to'rt mamlakatiga sharaf oladilar. " Ko'rganingizdek, sarlavha narsalarning asl holatini aniq aks ettirmaydi, lekin butun siyosiy dasturni o'z ichiga oladi. Birinchidan, Tukulti-Ninurta Ishshiyakku Ashurning an'anaviy unvonidan voz kechadi, lekin o'zini qadimgi "Sumer va Akkad qiroli" deb ataydi va Nara-Suen yoki Shulga kabi "dunyoning to'rt mamlakatiga sharafli ehtirom" degan ma'noni anglatadi. U, shuningdek, hali o'z kuchiga kirmagan hududlarga da'vo qilmoqda, shuningdek, asosiy savdo markazlari - Sippar va Bobil va Bahrayn va Hindistonga olib boradigan savdo yo'llari haqida eslatib o'tadi. Ashur jamoat kengashining har qanday ta'siridan xalos bo'lish uchun I Tukulti-Ninurta I o'z qarorgohini Ashur yaqinida maxsus qurilgan Kar-Tukulti-Ninurta shahriga o'tkazadi. "Tukulti-Ninurty Trading Pier", bu erda savdo markazini boshqa joyga ko'chirmoqchi. Bu erda katta saroy barpo etilgan - podshoning asosiy qarorgohi, u erda xudolarning o'zlari, ya'ni ularning haykallari ham bo'lgan. Barcha nozikliklardagi maxsus qarorlar saroyning eng murakkab marosimini aniqladi. Endi podshoga shaxsan kirishga faqat bir necha katta amaldorlar (odatda amaldorlar) kirishlari mumkin edi. Qattiq qoidalar saroy xonalarida tartibni, yovuzlikning oldini olish uchun maxsus sehrli marosimlarni o'tkazish qoidalarini va hokazolarni belgilab qo'ydi.
Biroq, "imperial" da'volarni bajarish vaqti hali kelmagan. An'anaviy Ashur asilzodasi Tukulti-Ninurta I ni jinni deb e'lon qilish, uni ag'darish va o'ldirish uchun qudratli bo'lgan. Yangi qirollik qarorgohi tark etildi.
Bobil Ossuriya ichki muammolaridan mohirona foydalangan va Ossuriyaning keyingi barcha podshohlari (bittadan tashqari), aftidan, shunchaki Bobilning protezlari bo'lgan. Ulardan biri Tukulti-Ninurta tomonidan olib qo'yilgan Marduk haykalini Bobilga qaytarishga majbur bo'ldi.
Biroq, Ossuriya butun Mesopotamiyani o'z hukmronligi ostida saqlab qoldi va Tiglathpalasar I (mil. Avv. 1115-1077) taxtga o'tirganda Osiyodagi siyosiy vaziyat Ossuriya uchun juda qulay edi. Xet shohligi quladi, Misr tanazzulga yuz tutdi. Bobilga Janubiy Aramik ko'chmanchilar - Xaldeylar bostirib kirishgan. Ushbu siyosiy muhitda Ossuriya deyarli yagona buyuk kuch bo'lib qoldi. Faqat umumiy tartibsizliklar ichida omon qolish kerak edi va keyin yana zabt eta boshladilar. Ammo ikkalasi ham kutilganidan ko'ra qiyin bo'lib chiqdi. Miloddan avvalgi II ming yillik oxirlarida Kichik Osiyoda paydo bo'lgan qabilalar - proto-arman qabilalari, Abeshleylar (ehtimol abxazlar), arameylar, xaldeylar va boshqalar - son-sanoqsiz va urushga o'xshash edi. Ular hatto Ossuriya chegaralariga bostirib kirishdi, shuning uchun avval mudofaa haqida o'ylashim kerak edi. Ammo Tiglathpalasar men, aftidan, yaxshi qo'mondon edi. U juda tez shimolga qarab hujumga o'tishga muvaffaq bo'ldi. U bir qator qabilalarni jangsiz o'z tarafiga ishontirishga muvaffaq bo'ldi va ular "Ossuriya aholisi orasida" edi. 1112 yilda Tiglathpalasar Mesopotamiyadan Furotning chap sohiliga yurish qildi. Ushbu sayohatning aniq yo'nalishi noma'lum, ammo u qadimgi savdo yo'li bo'ylab o'tgan. Yilnomalarda o'nlab "qirollar" ustidan g'alaba qozonilgani, ya'ni aslida rahbarlar. Xususan, "Nairining 60 qirolini" ta'qib qilib, Ossuriya armiyasi Qora dengizga - taxminan hozirgi Batumi atrofida bo'lgan deb taxmin qilish mumkin. Yo'qotilganlarni talon-taroj qilishdi, bundan tashqari, ular soliq to'lashdi va uning muntazam to'lanishini ta'minlash uchun garovga olishdi. Shimol tomon yurishlar kelajakda ham davom etdi. Ulardan biri ko'lning shimolidagi qoyada yozuvga o'xshaydi. Vang.
Ikki marta Tiglathpalasar Bobilga sayohatlar qildi. Ikkinchi yurishda ossuriyaliklar qator muhim shaharlarni, shu jumladan Dur Kurigalsu va Bobilni egallab olib, vayron qildilar. Ammo taxminan 1089 yilda, ossuriyaliklar yana bobilliklar tomonidan o'zlarining mahalliy erlariga haydab chiqarildi. Biroq, 1111 yildan beri asosiy e'tibor o'ta jiddiy tahdidga uchragan aramiyaliklarga qaratildi. Asta-sekin, ammo asta-sekin ular shimoliy Mesopotamiyaga bostirib kirishdi. Tiglathpalasar Furot g'arbida ham bir necha marta ularga qarshi hujumlar uyushtirgan. Tadmor (Palmira) vohasida ko'chmanchilarni tor-mor qildi, Livan tog'larini kesib o'tib Finikiyadan Sidonga o'tdi. U hatto bu erga qayiqda sayohat qildi va delfinlarni ov qildi. Bu harakatlarning barchasi unga katta shon-sharaf keltirdi, ammo ularning amaliy natijalari ahamiyatsiz edi. Ossuriyaliklar nafaqat Furotning g'arbidagi etakni egallab olishdi, balki ular sharqdagi hududni himoya qila olishmadi.
Ossuriya garnizonlari hali ham Yuqori Mesopotamiyaning shaharlari va qal'alarida o'tirishgan bo'lsa-da, dasht ko'chmanchilar bilan to'ldirilib, mahalliy Ossuriya bilan barcha aloqalarni uzib qo'ydi. Keyingi Ossuriya shohlarining Bobil shohlari bilan mahalliy arameylarga qarshi ittifoq tuzishga urinishlari ham foyda bermadi. Ossuriya o'zining tub erlariga qaytarildi va uning iqtisodiy va siyosiy hayoti butunlay tanazzulga yuz tutdi. XI asrdan X asr oxirigacha. Miloddan avvalgi Ossuriyadan deyarli hech qanday hujjatlar yoki yozuvlar bizga etib kelmadi. Ossuriya tarixida yangi davr aramiyaliklar istilosidan xalos bo'lgandan keyingina boshlandi.
Adabiyot, fan va san'at sohasida, miloddan avvalgi II ming yillikda ossuriyaliklar Bobil va qisman Xurrit-Xet yutuqlarini to'liq o'z ichiga olgan deyarli hech qanday original narsa yaratmadi. Ossuriya panteonida, Bobildan farqli o'laroq, oliy xudoning o'rnini Ashur egallagan ("xudolar otasi" va "xudolar Ellisi"). Ammo Marduk va umumiy Sopotamiya panteonining boshqa xudolari Ossuriyada ham juda hurmatga sazovor bo'lgan. Ular orasida urushning samimiy ma'budasi, samimiy sevgi va unumdorlik alohida ahamiyatga ega edi, Ishtar o'zining ikkita yo'lida - Nineviya Ishtori va Arbel Ishtar edi. Ossuriyada Ishtar ham shohning homiysi sifatida o'ziga xos rol o'ynagan. Qirollik yilnomalarining adabiy janri Xet va ehtimol Mitaniyaliklardan olingan, ammo u miloddan avvalgi 1-ming yillikda eng katta rivojlanishni qo'lga kiritgan.
Dunyoning juda qiziqarli madaniy, tarixiy va kundalik yodgorligi bu "Markaziy Ossuriya qonunlari" deb nomlangan (qisqartirilgan SAZ) bo'lib, ular ko'p hollarda davlat qonunlari emas, balki "ilmiy" to'plam - turli qonun hujjatlari va Ashur jamoasining odatiy qonunlari to'plamidir. o'quv va amaliy ehtiyojlar uchun tayyorlangan. Jami 14 ta planshet va parchalar saqlanib qolgan, ular odatda katta harflar bilan A dan O gacha yozilgan. Ularning saqlanishi turlicha - deyarli to'liq bo'lmaganidan juda kambag'algacha. Ba'zi parchalar dastlab bir xil planshetning qismlari edi. Ular XIV-XIII asrlarga oid. Miloddan avvalgi, matnning o'zi biroz eski bo'lsa-da.
SAZ-ning o'ziga xosligi, ular juda ham arxaik xususiyatlarni va jiddiy yangiliklarni uyg'unlashtirishda namoyon bo'ladi.
Ikkinchisiga, masalan, normalarni tizimlashtirish kiradi. Ular tartibga solish mavzusiga muvofiq juda katta "bloklarga" guruhlangan, ularning har biri alohida plastinkaga ega, chunki "mavzu" SAZda juda keng tushuniladi. Shunday qilib, tab. (Ellik to'qqizinchi xatboshi) erkin ayolning huquqiy holatining turli jihatlariga - "erkakning qizi", "erkakning xotini", beva ayol va boshqalar, shuningdek fohishalar va qullarga bag'ishlangan. Bunga ayol tomonidan yoki unga qarshi turli xil huquqbuzarliklar, nikoh, er-xotinning mulkiy munosabatlari, bolalar huquqlari va boshqalar kiradi. Boshqacha qilib aytganda, ayol bu erda huquq sub'ekti sifatida, uning ob'ekti sifatida, shuningdek, jinoiy va jabrlanuvchi sifatida namoyon bo'ladi. "Shu bilan birga" bu erda "ayol yoki erkak" tomonidan sodir etilgan harakatlar (g'alati uyda qotillik; sehrgarlik), shuningdek, buzg'unchilik holatlari qayd etilgan. Bunday guruhlash, shubhasiz, ancha qulayroq, ammo uning kamchiliklari aniq: o'g'irlik, masalan, ikki xil planshetda paydo bo'ladi, soxta ayblovlar va yolg'on ayblovlar ham turli xil planshetlarga tushadi; merosga oid normalarni xuddi shu qismat kutmoqda. Biroq, bu kamchiliklar bizning zamonaviy nuqtai nazarimizdan yaqqol ko'rinib turibdi. Xammurabi qonunlariga nisbatan yangi, shuningdek, jamoat jazolarining juda keng qo'llanilishi - kaltaklash va "qirollik ishi", ya'ni. og'ir mehnatning bir turi (jabrlanuvchiga pul kompensatsiyasidan tashqari). Bunday qadimgi antik davr uchun bunday hodisa noyobdir va huquqiy fikrning g'ayrioddiy darajada rivojlanishi bilan, shuningdek, ko'plab huquqbuzarliklar, ayniqsa er munosabatlari sohasida yoki erkin fuqarolarning sha'ni va qadr-qimmatiga qarshi kurashish butun jamoaning manfaatlariga ta'sir etuvchi deb hisoblangan jamoatchilik birdamligini saqlash bilan izohlanishi mumkin. Boshqa tomondan, SAZ, yuqorida aytib o'tilganidek, arxaik xususiyatlarga ega. Bularga qotil "uy egasi" ga berilgan qonunlar kiradi, ya'ni. o'ldirilganlarning oila boshlig'i. "Uy egasi" u bilan o'z ixtiyoriga ko'ra ish tutishi mumkin: o'ldirish yoki ozod qilish, undan to'lov olib (undan rivojlangan huquqiy tizimlarda qotillik uchun to'lov berilmaydi). Nisbatan yuqori rivojlanish xususiyatlariga ega bo'lgan arxaik xususiyatlarning bunday aralashmasi SAZda aks ettirilgan Markaziy Osiyo jamiyatining o'ziga xos xususiyati hisoblanadi.
Ashur boy savdo shahri bo'lgan. Tovar-pul munosabatlarining sezilarli rivojlanishi qonun chiqaruvchilarga o'nlab kilogramm metall (noaniq, qo'rg'oshin yoki qalay) ko'rinishidagi pul kompensatsiyasini keng qo'llashga imkon berdi. Biroq, juda og'ir sharoitlarda qarz majburiyati bor edi: ma'lum vaqtdan keyin garovga olinganlar "to'liq narxga sotib olingan" deb hisoblanar edi. Ularga qul kabi munosabatda bo'lish, jismoniy jazo berish va hatto "boshqa davlatga" sotish mumkin edi. Er rasmiylarning nazorati ostida bo'lsa ham, savdo ob'ekti bo'lib xizmat qiladi. Ish hujjatlari shuni ko'rsatadiki, jamoa sotilgan er uchastkasini boshqasiga, ya'ni boshqasiga almashtirishi mumkin. Erga xususiy mulkchilik ma'lum bir jamiyat huquqlarini saqlab qolish bilan birlashadi.
Oila munosabatlarining patriarxal tabiati, qotillarni jazolashning yuqoridagi tartibidan allaqachon ko'rinib turibdi, oilaviy huquqni tartibga soluvchi qonunlarni ko'rib chiqishda yanada aniqroq bo'ladi. Hali ham "katta oila" mavjud va uy egalarining kuchi juda keng. U o'z farzandlari va xotinini garovga qo'yishi, xotinini jismoniy jazoga tortishi va hatto unga jarohat etkazishi mumkin. "U xohlaganidek", u "gunohkor" turmush qurmagan qizi bilan ham qila oladi. Zinokorlik uning ikkala ishtirokchisi uchun o'lim bilan jazolanadi: ularni voqea joyida ushlagan holda, haqoratlangan er ikkalasini ham o'ldirishi mumkin. Sudda, er xotinini fosh qilmoqchi bo'lganidek, zinokorga ham xuddi shunday jazo tayinlandi. Agar ayol beva bo'lib, o'g'illari bo'lmasa (hech bo'lmaganda voyaga etmaganlar), qaynotasi yoki boshqa erining qarindoshlari - erkaklar bo'lmasa, qonuniy ravishda mustaqil bo'la oladi. Aks holda, bu ularning patriarxal hokimiyati ostida qoladi. SAZ kanizak qulini qonuniy xotinga aylantirish va uning farzandlarini qonuniylashtirish uchun juda oddiy protsedurani o'rnatadi, ammo boshqa barcha holatlarda qullar va qullarga nisbatan munosabat o'ta og'ir. Qullar va fohishalarga og'ir azoblar ostida adyol kiyish taqiqlangan - bu erkin ayol kostyumining majburiy aksessuari. Biroq, qulga og'ir jazolar xo'jayinlarning o'zboshimchaliklari bilan emas, balki qonun bilan belgilanadi.
SAZ-lar, shuningdek, qaram shaxslarning ayrim toifalari tomonidan eslatib o'tilgan, ammo tegishli atamalarning aniq ma'nosi hali aniq emas (biznes hujjatlari shuni ko'rsatadiki, bepul odamlarni olijanob odamlar himoyasiga "ixtiyoriy" ravishda qabul qilish, ya'ni bepul odamlarni mijozlarga aylantirish amaliyoti ham mavjud). Ossuriya sudida Ordaliya (suv sinovi) va qasamdan keng foydalanilgan. Oracle va qasamdan voz kechish e'tirofga teng edi. SAZ bo'yicha qo'llaniladigan jazolar odatda o'ta qattiq va Xammurabi qonunlari kabi izchil bo'lmay turib, buzilish jazolarining keng qo'llanilishida namoyon bo'ladigan talion (teng jazo) tamoyilidan kelib chiqadi.