Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Бир трубали чашкали манометр

Бу ўлчов асбобларида ўлчаш тор ўлчаш трубкасидаги сатхга қараб ўлчанади (бир ўлчамла ўлчаш). Бир трубали чашкали манометр пастки қисмига шиша труба уланган кенг металл идиш кўринишида бўлиб, шиша трубка ёнига миллиметрли шкала ўрнатилган бўлади. Ўлчаш трубкасининг иккинчи учи атмосфера билан уланган, металл идиш чиқиш трубаси эса объект билан уланади. Ўлчанаётган мухит босими таъсирида(P = P_а - P_б), шиша ўлчаш трубкасидаги ишчи суюқлик сатхи h₁ баландликга кўтарилади, иккинчи идишда эса, h₂ баландликга тушади. Суюқлик устунининг умумий баландлиги (h = h₁ + h₂) ҳосил қилаётган босим, ўлчанаётган босимни мувозанатлайди.

Идишдан ўлчаш трубкасига сиқиб чиқарилган суюқлик хажми қуйидагига тенг:
h₁f = h₂F
бу ерда, f ва F – трубка ва идиш кесим юзаси.
Қуйидагиларни ечамиз,
h = h₁ + h₂ = h₁ + h₁ = h₁(1 + ); ёки,
h = h₁(1+ ) = h₁ + h₁
кўриниб турибдики, суюқлик устунининг умумий баландлиги ўлчов асбоби ёрдамида ўлчанган катталикдан h₁ қийматга катта бўлади. Одатда, нисбат 0,01 дан кичик бўлганлиги сабабли, ўлчанаётган босимни ўлчаш трубкасидаги суюқлик сатхи бўйича ўлчаниши (h ≈ h₁ ёки, Р = ρg h₁), амалда сезиларли қўшимча хатоликларга сабаб бўлмайди.


Эгилган (нишаб) трубкали микроманометр
Эгилган трубкали микроманометрларда ҳам (расм 34), босимни суюқлик устуни баландлиги (h₁=n sinφ) бўйича ўлчанади, яъни
P=ρg n sinφ



Расм.34.
Техник суюқлик манометрлари
Техник суюқлик манометрларига қалқовучли, қўнғироқли (колокольные) ва халқасимон манометрлар киради.

Қалқовучли суюқлик манометрлари

Бу манометрлар (расм 35) асосан дифманометр сифатида ишлатилади. Бу ўлчов асбобларининг бир тирсаги кенгроқ бўлиб, унга ўлчов асбоби стрелкаси билан уланган қалқовуч ўрнатилган. Р₁ босим Р₂ дан катта бўлганда, чап идишдаги суюқлик сатхи h₁ баландликга камаяди. Ўлчанаётган босимлар фарқи (Р₁-Р₂), Н=h₁+h₂ баландликдаги суюқлик устуни ҳосил қилаётган босим билан мувозанатланади.
Мувозанат шарти қуйидагича: P₁ – P₂ = (ρ-ρ₁)gH
Маълумки, сиқиб чиқарилган суюқлик хажми.
h₂ = h₁
h₁= h₂ ; унда H = h₂(1+ )



Расм.35.
Н қийматини қўйиб, топамиз,
P₁-P₂ = h₂g (1+ )(ρ-ρ₁)
ёки, охирги тенгламадаги ўзгармас катталикларни белгилаб ёзиш мумкин
P₁-P₂ = k₁*k₂*h₂
Яъни, босимлар фарқини қалқовучнинг силжиши бўйича ифодалаш мумкин.