1.1. Elektron tijoratda raqamli logistikaning o‘rni va ahamiyati Logistika murakkab ishlab chiqarish-sotish komplekslarini o‘rganadi. U ta’minotlar majmuasi, asosiy ishlab chiqarish, transport va sotuv sohalarida tashkiliy-iqtisodiy faoliyatni amalga oshiradi.
Bu komplekslarning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
asosiy vositalar va ishchi guruhlarning katta maydonga
tarqalganligi;
texnik vositalar asosiy qismining yuqori fond sig‘imi;
logistik tizim elementlari ba’zilarining mobilligi va
boshqalarining ma’lum jug‘rofik mintaqaga qattiq bog‘liqligi;
katta miqtordagi aralash tizimostilar (yuk jo‘natuvchilar, yuk qabul qiluvchilar, resurslarni yetkazib beruvchilar va h.k.) ishining natijasiga bog‘liq.
Ko‘rib chiqilgan xususiyatlar logistik tizimda moddiy va axborot oqimlarining o‘tishiga va hajmiga ta’sir qiladi hamda material o‘tkazuvchi zanjirining alohida bo‘g‘inlari o‘rtasida yuzaga keladigan tashkiliy va iqtisodiy munosabatlar tabiatini aniqlaydi.
Fan sifatida logistikaning predmeti bo‘lib tovar harakati sohasida xarid, ishlab chiqarish va mahsulotni sotish bosqichlaridagi tashkiliyiqtisodiy munosabatlar xizmat qiladi.
Logistika fan sifatida logistik tizimlarni tashkil etishning umumiy xususiyatlarini, qonun va qonuniyatlarini o‘rganadi. Logistikaning fan sifatida tuzilmasi bo‘lib tovar harakati jarayoniga tegishli bo‘lgan qonuniyatlar va aloqalarni o‘rnatish hisoblanadi. Bu moddiy va axborot oqimlarini boshqarishning samarali shakl va uslublarini amaliyotda aniqlash va qollash maqsadida amalga oshiriladi. Logistika fanining umumiy uslubi bo‘lib tadqiqotning dialektik uslubi hisoblanadi. Aniq masalalar yechimini topish uchun fanda tizimli yondashuv, amallarni tadqiqot qilish uslublari va tizimlar nazariyasidan foydalaniladi.
Logistikaning asosiy tushunchalari.Logistika atamasi (yunoncha “logistike” so‘zidan olinib) - o‘ylash, hisoblash, maqsadga muvofiqlik” degan ma’noni anglatadi. Rim imperiyasida bu atama “oziq-ovqat mahsulotlarini tarqatish” deb tushunilgan. Vizantiyada logistika harbiy ta’minot va armiyani boshqarishni tashkil qilish vositasi deb hisoblangan. Tarixiy jihatdan logistika amaliy faoliyat sifatida harbiy ishlar tufayli rivojlangan. 20-asr boshlarida logistika harbiy fan deb hisoblangan. Birinchi va Ikkinchi Jahon urushlarida logistika tamoyillari va modellari keng qo‘llanilgan. Ikkinchi Jahon urushi davrida logistika AQSh armiyasining moddiy-texnik ta’minotida faol ishlatilgan, bu esa harbiy sanoat, front, front orti ta’minot bazalari va transport o‘rtasida aniq o‘zaro ta’sirni ta’minlash imkonini bergan. Amaliy tadqiqotlar, matematik optimallashtirish, tarmoq modellari va boshqa amaliy matematik usullar yordamida logistikani harbiy sohada o‘z samaradorligini isbotlagan. Buni inobatga olgan holda logistika astasekin iqtisodiy amaliyot sohasiga o‘tdi va 1960-70-yillarda iqtisodiyotda keng qo‘llanila boshladi.
Bugungi kunda logistikaga moddiy oqimlarni boshqarish sifatida qaraladi. O‘z davrida Sharq bilan G‘arbni bog‘lab turgan Buyuk Ipak Yo‘li orqali boladigan turli xil tovar almashinuvi hamda savdo-sotiq jarayonlarida logistika elemenlarini yaqqol ko‘rish mumkin.
Logistika tushunchasini tasniflashda bir nechta qarashlar mavjud. Ularning ko‘pchigi bu tushunchani moddiy oqim va axborot oqimi bilan bog‘lashadi.
Logistikaning barcha tasniflarini ikki guruhga ajratish mumkin.
Ulardan biri logistikani xo‘jalik faoliyatining bir yo‘nalishi sifatida tushuntiradi, u ishlab chiqarish va tovar almashinuvi sohalarida moddiy va axborot oqimlarini boshqarishdan iborat. Ikkinchisi - logistikani ilmiy yo‘nalish sifatida o‘rganadi, u moddiy va axborot oqimlarining samaradorligini oshirishning yangi imkoniyatlarini qidirish bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq.
Adabiyotlarda logistikaga xo‘jalik yuritishning ilmiy-amaliy yo‘nalishi sifatida yondashish keng tarqalmoqda. Bu yondashuv ishlab chiqarish va tovar almashish sohalarida moddiy va axborot oqimlarini samarali boshqarishdan iborat.
Rossiyada 1995-yilda nashr etilgan logistika bo‘yicha ilmiy lug‘atda logistikaga quyidagicha tasnif berilgan:
“Logistika ishlab chiqarish korxonasigacha xomashyo va materiallarni yetkazib berish, xomashyo, materiallarni, yarimtayyor mahsulotlarni qayta ishlash, tayyor mahsulotni iste’molchigacha yetkazib berish hamda zarur m’alumotni qayta ishlash, saqlash va jo‘natish jarayonida bajariladigan tashish, saqlash, hamda boshqa moddiy va nomoddiy operatsiyalarni boshqarish va nazorat qilish to‘g‘risidagi fandir”.
Yuqoridagilarni umumlashtirib logistikaga qisqaroq tasnif berish mumkin.
