Основы пакета

 
177

ko‗rish masofasidagi kanallar, bularda aloqa nur orqali amalga oshiriladi. 
Nur uzatish qurilmasidan to‗g‗ri qabul qilish qurilmasiga yo‗naltiriladi. Bu holda 
aloqa tarmoq kompyuterlari o‗rtasida to‗siq bo‗lmagan holdagina amalga oshadi. 
Ko‗rish masofasidagi kanalning axborot uzatish masofasi bir necha kilometrga 
yetadi; 

tarqalgan nurlanishdagi kanallar, bu turdagi kanal pol, shift, devor va 
boshqa to‗siqdan qaytgan signallarda ishlaydi. To‗siqlar bu holda qo‗rqinchli 
emas, lekin aloqa faqat bir bino chegarasida amalga oshadi.
Tabiiyki mavjud simsiz aloqa kanallari «shina» topologiyasiga to‗g‗ri keladi, 
sababi axborot hamma abonentlarga bir vaqtning o‗zida uzatiladi. Lekin tor 
yo‗naltirilgan axborot uzatishni tashkil qilingan taqdirda xohlangan topologiya 
(halqa, yulduz va boshqa) uchun radiokanalni va xuddi shuningdek, infraqizl 
kanalini tadbiq qilish mumkin.
2.2.2. Aloqa yo‗llarini texnologik ko‗rsatkichlarini moslash 
 
Kodlashtirish uchun tez-tez ishlatiladigan iboralar to‗plamini o‗z ichiga 
oluvchi 
kitob 
yoki 
jadvallardan foydalaniladi. Bu iboralardan har biriga, ko‗p hollarda, raqamlar to‗p 
lami bilan beriladigan 
ixtiyoriy tanlangan kodli so‗z to‗g‗ri keladi. Axborotni kodlash uchun xuddi shun 
day kitob yoki jadval talab qilinadi. Kodlashtiruvchi kitob yoki jadval ixtiyoriy 
kriptografik 
o‗zgartirishga 
misol 
bo‗ladi.
Kodlashtirishning 
axborot 
texnologiyasiga 
mos 
talablar 
qatorli 
ma‘lumotlarni 
sonli 
ma‘lumotlarga 
aylantirish va aksincha o‗zgartirishlarni bajara bilish. Kodlashtirish kitobini tezkor 
hamda tashqi xotira qurilmalarida amalga oshirish mumkin, lekin bunday tez va 

---

 
178
ishonchli kriptografik tizimni muvaffaqiyatli deb bo‗lmaydi. Agar bu kitobdan 
biror marta ruxsatsiz foydalanilsa, kodlarning yangi kitobini yaratish va uni 
hamma 
foydalanuvchilarga tarqatish 
zaruriyati 
paydo bo‗ladi.
Kriptografik o‗zgartirishning ikkinchi turi shifrlash o‗z ichiga — 
boshlang‗ich 
matn 
belgilarini anglab olish mumkin bo‗lmagan shaklga o‗zgartirish algoritmlarini
qamrab oladi. O‗zgartirishlarning bu 
turi 
axborot-
kommunikatsiyalar texnologiyalariga mos 
keladi. 
Bu yerda algoritmni himoyalash muhim ahamiyat kasb etadi. Kriptografik kalitni 
qo‗llab, shifrlash 
algoritmining o‗zida himoyalashga bo‗lgan talablarni 
kamaytirish mumkin. Endi himoyalash obyekti sifatida faqat kalit xizmat qiladi. 
Agar kalitdan nusxa olingan bo‗lsa, uni almashtirish mumkin va bu 
kodlashtiruvchi kitob yoki jadvalni almashtirishdan yengildir. Shuning uchun ham 
kodlashtirish emas,balki shifrlash 
axborot-
kommunikatsiyalar texnologiyalarida keng 
ko‗lamda qo‗llanilmoqda.
Sirli (maxfiy) aloqalar sohasi kriptologiya deb aytiladi. Ushbu so‗z yunoncha «krip
to»—sirli va «logus»—xabar ma‘nosini bildiruvchi so‗zlardan iborat. Kriptologiya 
ikki 
yo‗nalish, 
ya‘ni 
kriptografiya va kriptotahlildan iborat. 
Kriptografiyaning vazifasi 
xabarlarning 
maxfiyligini 
va 
haqiqiyligini ta‘minlashdan iborat. 
Kriptotahlilning vazifasi esa kriptograflar tomonidan ishlab chiqilgan himoya tizi 
mini ochishdan iborat.