Osmonni elektromagnit to‘lqinli nurlarda o‘rganish – keng to‘lqinli astronomiyaning asosi 29-§. Optik teleskoplar 30-§. Teleskoplarning asosiy xarakteristik kattaliklari 31-§. Radioteleskoplar haqida tushuncha32-§

Radioteleskoplar haqida tushuncha

• Radioteleskoplarning antennasi oddiy radioaloqa antennalaridan farq qilib, yuqori yo‘nalganlik xususiyatiga ega. Shu bois ular osmonning juda kichik qismidagi radionurlanish manbalarini ajratib ko‘ra olish imkoniga ega bo‘ladi. Radionurlanish uchun muhim parametr hisoblangan teleskopning ajrata olish xususiyati radioteleskoplarda ham optik teleskoplardagi kabi aniqlanib, λ/D (bu yerda λ radioto‘lqin uzunligini, D esa radioteleskop ko‘zgusining diametrini53 δ b)xarakterlaydi) ifoda bilan topiladi. Bunda radioto‘lqinning uzunligi optik nurlarning to‘lqin uzunligidan millionlab marta katta bo‘ladi. Shimoliy Kavkazda o‘rnatilgan, radioteleskopining dia­metri 600 metr bo‘lgan o‘zgaruvchan profilli antenna (RATAN-600) Yev­ropadagi eng yirik teleskop sanaladi. Shuningdek, ayni paytda yuqori ajrata olish xususiyatiga ega bo‘lgan radioteleskoplar bir-biridan juda katta maso­fada yotuvchi antennalar sistemasi yordamida ham amalga oshiriladi. Radio­antennalarning bunday sistemasi asosida ishlaydigan radioteleskoplar radio­interferometrlar deb ataladi.

Ulug‘bek rasadxonasining «bosh teleskopi»

• Osmon jismlarinio‘rga­nishda buyuk vatandoshlari­mizning ham xizmatlari katta bo‘lgan. Ulardan biri Amir Temurning nabirasi Mirzo Ulug‘bek­dir (1394– 1449). XV asrda Ulug‘bek Movarounnahrning taniqli astro­nomlaridan Qozizoda Rumiy, Jamshid Ko­shiy­larni Samarqandga taklif etib, ular bilan osmon jismlarini tekshira­digan astronomik ra­sad­xona, jumladan, eng yirik ku­zatish asbo­bi – sekstantni qurish bo‘yicha maslahat qildi. Olim­lar bir ovozdan bu fikrni ma’qullash­­gach, 1420-yillarning boshida Sa­marqandning Ko‘hak degan tepalik ustida radiusi 40,2 metrga teng bo‘lgan astronomik kuzatish asbobini qurishni yulduzlar boshladilar.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT