O‘simliklarning oziqlanishi

• Erkin bo‘shliq nazariyasi. Fanda diffuziya natijasida, shuningdek kuyish va erkin bo‘shliq energiyalari xisobiga sodir bo‘ladigan yutilish sust yutilish, ATF ning metabolik energiyasi ta’siridagi yutilish deb yuritiladi.
• “Erkin bo‘shliq” deganda, tashqi muxitdagi ta’minlab turuvchi omil o‘z faoliyatini to‘xtatganda xujayradan osonlikcha chiqib ketadigan beqaror oziqa moddalar to‘planadigan to‘qimalar tushuniladi. Bog‘lanishining labilligi jarayonining sust tabiatidan darak bo‘ladi.
• Tashuvchilar yoki “ion nasoslari” nazariyasi. Mazkur taxminga ko‘ra ionlar membranada erkin xolatda emas, balki tashuvchilar molekulasi bilan kompleks xosil qilgan xolda kiradi. (kompleks membrana lipid fazasining yuzasida xosil bo‘ladi). Membrananing ichki yuzasida kompleks dissotsilanadi va ion xujayra ichida qoladi. Ionlarning xujayra ichiga kirib borishiga turli fermentlar ko‘maklashishi mumkin.

• Sust (nometabolik) yutilish. Ma’lumki, tranpiratsiya natijasida barg xujayrasida so‘rish kuchi xosil buladi (u xujayra shirasidagi suvda erigan moddalarning sitoplazmaga bosimi va xujayra suyuqligining xujayra qobig‘iga bosimi orasidagi farqdan kelib chiqadi). Bu kuch ildizning tuprokdan suvni yutishiga sabab bo‘ladi. Faol (metabolik) yutilish. O‘simliklar tomonidan oziqa moddalarning yutilishini tushuntirishda ionlarning faol xarakati muxim axamiyat kasb etadi.

• Elektrokimyoviy nazariya. Ionlar elektr zaryadiga ega bo‘lgani bois mo‘‘tadil molekulalardan farqli ularoq ikki xil kuch ta’siriga duchor bo‘ladi: kimyoviy potensiallar gradienti (konsentratsiya bilan bog‘liq) va elektr potensiallari gradienti. Mazkur ikki kuch natijasi elektrokimyoviy potensiallar gradienti deb yuritiladi.
• Elektrokimyoviy nazariyaga ko‘ra ionlar elektr potensiallari gradientiga teskari yo‘nalishda ko‘chsa, faol yutilish, aksincha, elektrokimyoviy potensiallar gradienti bo‘ylab kuchsa, sust yutilish xisoblanadi.
• Elektrokimyoviy nazariya ionlar ko‘chishining sust yoki faol tabiatini ko‘rsatishga qobilligi bilan boshqa nazariyalardan ajralib turadi. SHu asosda odatdagi fiziologik sharoitlarda bironta ion ildiz xujayralari va tashqi muxit o‘rtasida sust tarqalmasligi aniqlangan. Anionlar (NO3-, N2RO4-, SO42-) xujayraga jadal yutiladi, sekin chiqib ketadi, kationlar (KQ dan boshqa) esa sekin yutilib, tez chiqib ketadi. Masalan, bu hayvonlar va ba’zi galofitlar xujayralarida natriy miqdorining kam, kaliyning ko‘p bulishiga sababdir. KQ ning xujayraga jadal kirishi bilan bir vaqtda NaQ ning tashqariga to‘xtovsiz chiqib turishidadir. Natriy ionlarining zarur miqdori uning konsentratsiya gradienti bo‘ylab sust diffuziyalanishi xisobiga saqlab turiladi.