O‘simliklarning oziqlanishi

Birinchi konus to‘ntarilgan ko‘rinishda bo‘lib, ildizning shakli va massasini ifodalaydi, ya’ni ildiz massasi tuproqning yuza qatlamlaridan pastki qatlamlarga qarab kamayib boradi. Ikkinchi konus to‘g‘ri xolatda joylashgan bo‘lib, ildizning shimish yuzasini ifodalaydi.

• Birinchi konus to‘ntarilgan ko‘rinishda bo‘lib, ildizning shakli va massasini ifodalaydi, ya’ni ildiz massasi tuproqning yuza qatlamlaridan pastki qatlamlarga qarab kamayib boradi. Ikkinchi konus to‘g‘ri xolatda joylashgan bo‘lib, ildizning shimish yuzasini ifodalaydi.
• Ildizning tik va yonlama tarqalishi, massasi va xajmini bilish ekinlarning qator oralariga ishlov berish, o‘g‘itlash va sug‘orishni to‘g‘ri tashkil qilishda muxim amaliy axamiyatga ega.
• O‘simliklarni oziq moddalarini o‘zlashtirish jarayonini tugri tushunish uchun ildizning birlamchi tuzilishini kuzdan kechirib chiqish lozim
• Ildiz odatda ildiz qini bilan ximoyalangan uchidan boshlab o‘sadi. Ildiz qinchasi o‘zidan elimsimon shilimshiq moddalar ajratadi, qaysiki ildizni tuproqning quruq va qattiq zarrachalari orasidan o‘tishini osonlashtiradi. Ildiz qinchasiga bevosita yaqin joyda (taxminan 1 mm dan keyin) – bo‘linishi zonasi boshlanadi. Bu zona meristema xujayralaridan tuzilgan bo‘lib uzunligi 1–2 mm ga etadi. Undan yuqoriroqda cho‘zilish zonasi joylashgan. Bu erda xujayralar buyiga chuziladi va xajman kattalashadi. CHuzilish natijasida xujayralarning uzunligi boshlang‘ich uzunlikka nisbatan 10–20 marta oshadi. CHo‘zilish zonasida (uzunligi 3–4 mm) ildizning o‘tkazash tizimi shakllana boshlaydi, elakchasimon naychalar va ksilema yuzaga keladi. Ksilema orqali suv, yutilgan ionlar va ildizda sintezlangan organik moddalarning bir qismi o‘simlikning er usti qismiga uzatiladi.

CHo‘zilish zonasining chegarasidan boshlab ildiz tukchalari bilan qoplangan xujayralarning differensiatsiyalanish zonasi boshlanadi. Bu erda ksilema va o‘tkazish tizimi tula shakllanadi. Ildizning o‘suvchi qismi uning boshqa qismlaridan farqli ularoq, suv va oziq elementlarini oson o‘tkazuvchi kutikulasiz sellyuloza qobig‘i bilan o‘ralgan bo‘ladi.

• CHo‘zilish zonasining chegarasidan boshlab ildiz tukchalari bilan qoplangan xujayralarning differensiatsiyalanish zonasi boshlanadi. Bu erda ksilema va o‘tkazish tizimi tula shakllanadi. Ildizning o‘suvchi qismi uning boshqa qismlaridan farqli ularoq, suv va oziq elementlarini oson o‘tkazuvchi kutikulasiz sellyuloza qobig‘i bilan o‘ralgan bo‘ladi.
• Ildiz tukchalari ildizni shimish yuzasini 20-30 va xatto bir necha yuz marta oshiradi. Ildiz tukchalarining soni turli ekinlarda turlicha. Masalan makkajo‘xori ildizining 1 mm2 yuzasida 425 ta, rus no‘xatida 230 ta ildiz tukchasi bo‘lishi aniqlangan.
•  Ildiz tukchalari uzunligi 80 – 1500 mkm bo‘lgan o‘simtalardir. Bitta o‘simlikda bir necha o‘n mln. dona ildiz tukchalari shakllanadi, natijada ildizning umumiy uzunligi va yuzasi juda katta raqamlarni tashkil qiladi

Ekin turi	Ildizlar		Ildiz tukchalari			Tuproqni ildiz bilan qamralgan qismi, %
	Uzun ligi, m	Yuzasi, sm2	Soni, mln.	Uzunligi, m	Yuzasi, sm2
Suli	4,5	216	6,3	743,7	3419	0,55
Javdar	6,4	503	12,5	1549,4	7677	0,85
Soya	2,9	406	6,1	59,9	277	0,91
Kunga boqar	38,4	2129	51,9	5166,3	15806	2,8