О„simliklarning mineral oziqlanishi. Mineral elementlarning fiziologik ahamiyati

Azot fiksatsiyasini molekulyar mexanizmi. 

    Azot  molekulsi    o’ta  mustahkam  va  inert  bo’ladi.  Uni  uch  kovalent  bog’i  940 

kDj/mol  energiyaga  ega.  Ximiyaviy  jarayonlarda  ammiak  siteziga  va    bu  bog’larni 

uzish  va azotni 

qaytarishga   katalizatorlar ko’llanishiga qaramasdan  yuqorda  aytib  ztilganidek  yana 

yuqori  harorat  va  bosim  kerak  bo’ladi.  Mikroorganizlar  ishtirokida    esa,  azotni 

fiksatsiya qilishga normal harorat, bosim va bu jarayonda yuqori effekt bilan ishtirok 

etuvchi ferment nitrogenazalar orqali amalga oshadi. 

       1960-1961  yillarda  Clostridium  pasteurianum    xujayrasiz  ekstraktlariga 

pirouzum  kislotasini  qo’shilganligi  muhim  rol    o’ynashi  ko’rsligan  edi.  Bu  holatda  

СО

2

  va  H

2

    ni  ajiralib  chiqishi  keskin  ortgan.  Molekulyar  azot  ishtirokida  reksiyani 

birlamchi  mahsuloti  ammiak  hosil  bo’lgan.  Ferredoksinni  ochilishi  azotfiksatsiya 

mexanizmini  tushintirib  berishda  katta  ahamiyatga  ega  bo’ldi.  Shu  ma’lumotlar 

asosida azotofikatsiyani quyidagi mexanizmi taklif etildi: 

 

           

---

                 

 

      

  Ilmiy ishlarga nishonlangan  

15

N ni qo’llanishi natijasida    azotofikatsiya qaytarilish 

jarayoni  bo’lib,    dastlabki  turg’un  mahsuloti  ammiak  ekanligi  isbotlandi.  Azotni 

qaytarilishi uch etapda bo’lib o’tishligi kuzatildi. 

     Azotofikatsiya  jarayonini  borishi  uchun  doimiy  ravishd  ATF  shaklida  energiya 

bilan  ta’minlab  turish  kerak.    In  vitro  na’muna  tariqasida  o’tkazilgan  tajribalarni 

xisob-kitobiga qaraganda  1 mol azotni qaytarish uchun  12-15 mol ATF talab qiladi. 

Haqiqadan    in  vivo  tizimida  energiya  sarfi  bir  qancha  yuqori  bo’lib,  1  mol 

fiksatsiyalangan  azotga    30-40  mol  ATF    kerak  bo’lar  ekan.  Nitrogenaza  o’z 

vazifasini bajarishi uchun  turli hil mikroorganizmlarda bo’lib o’tadigan  fotosintez, 

nafas olish yoki achish jarayonlari hosil bo’lgan elektron va ATF lar energiya manbai 

bo’lishi  mumkin.  Masalan:    Erkin  yashovchi  bakteriya    Asotobacter  1gr.  azotni 

qaytarishi uchun 700-100 gr. glyukozani yoki bo’lmasa 28-40 gr.uglerodni oksidlashi 

kerak. Simbiotrof turkumiga kiradigan bakteriyalardan  Rhizobium  elektron va ATF 

manbai  sifatida  o’simlik-xo’jayin    barglarida  sintezlanib,  keyin  ular  ildiz 

tuganaklariga  tushuvchi  fotoassimilyantlardan    foydalanadi.  Dukkaklilarda  1gr.qayd 

qilingan azotga assimilyatlar sarfi  o’rtacha  6,5-7,6 gr.uglerodni tashkil qiladi ya’ni 

energetik  substratlardan  foydalanish  effektivligi  ularda(  10  –  15%)  erkin 

yashovchilarga nisbatan ancha yuqori bo’lar ekan ( 1,5-2,0%).