O’simliklar o’sishining o’ziga xos xususiyatlari

28- rasm. Yopiq urug’li o’simliklarning rivojlanish fazalari va ontogenezi bosqichlari (V.V.Polevoy, 1989): 1-yosh tuguncha, 1a-meyoz, 2-to’rtta megasporali urug’ murtak, 3-faqat bitta megaspora saqlanadi, 4-murtak xalta, 4a-changlanish, 5-qo’sh urug’lanish, 6-yosh murtak, 1-urug’li murtak, 8-maysa, 9-gul, a-tumshuqcha, v-mikrospora hujayralari bilan birga ona changchisi, s-chang donchalari. 1-emdrional bosqich, II-yuvenil bosqich, III-etuklik bosqichi, IV-murtak xaltasining rivojlanishi bunda megasporaning yadrosi meyozninguchta siklini o’tadi, V-etuk urug’chi.
Embrional–o’sishning boshlang’ich fazasi hisoblanadi. o’simliklarning o’sish nuqtalarida (ildiz o’sish nuqtasi –1,0 sm, poyasining o’sish nuqtasi –4-30 sm) birlamchi meristema – embrional to’qima joylashgan. Bu to’qimani hosil qiluvchi hujayralar ancha mayda, po’stlari juda yupqa bo’lib, o’rtasida yirik yadroga ega protoplazma bilan to’lgan bo’ladi. Vakuolalari bo’lmaydi. Hujayraning embrional fazasida massaning ko’payishi asosiy jarayon hisoblanadi. Lekin hujayraning kattaligi deyarli o’zgarmaydi, chunki yangi hujayra ona hujayra hajmiga yetganda darhol bo’lina boshlaydi. Embrional fazada o’sish konuslaridan tashqari, hosil qiluvchi to’qimalar poya va ildizning eniga o’sishini ta’minlovchi meristema to’qimasining hujayralari ham kiradi. Chunki bu meristema hujayralari ham to’xtovsiz bo’linish va yosh hujayralar hosil qilish qobiliyatiga ega. Bu yosh hujayralarning bittasi meristema holida saqlanadi, ikkinchisi esa differensiallanish bosqichiga o’tadi.
Cho’zilish fazasining oxirida hujayra po’stida lignin moddasining to’planishi kuchayadi, fenol birikmalari kabi ingibitorlar va abssizin kislotasi to’planadi, peroksidaza va ISK oksidazalar faolligi ortadi, auksinlar miqdori kamayadi.
Hujayralarning differensiallanishi ular o’rtasidagi sifatiy yangi belgilarning hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi. Har bir hujayra maxsus vazifani bajaruvchi to’qimalar gruppasiga ajraladi: asosiy parenxima, o’tkazuvchi, mexanik, qoplovchi va boshqalar. Natijada har bir voyaga yetgan hujayra o’simlik tanasida ma’lum fiziologik yoki boshqa funksiyalarni bajaradi.
Membranalarning tanlab o’tkazuvchanlik qobiliyatining yuqolishi, hujayraning moddalarni yutishi va saqlab qolish xususiyatining tamom bo’lishi o’lish bilan yakunlanadi.