Қосимжон содиқов тарихий лексикография

Қ Ў Ш И М Ч А Л А Р


ЎТМИШДА ТУРКИЙ ТИЛ БЎЙИЧА ЯРАТИЛГАН ЛУҒАТЛАР ВА ГРАММАТИК АСАРЛАР

№	Муаллифи	Луғат ёки грамматик асарнинг оти	Яратилган ери ва йили
	محمود الكاشغري	ديوان لغات الترك	1076-1077, Бағдод
	شرف الدين ابو حيان محمد بن يوسف بن علي بن حيان
		التحفة الزكية في اللغة التركية	XIV аср, Миср (?)
	علي شير نوايي	كتاب محاكمة اللغتين	1499, Ҳирот
	علي شير نوايي	سبعة ابحر
	طالع ايماني هروي	بدايع اللغت	1500 (?)
	Ражаб ибн Муҳиб Али Шомлу	لغت نوايي	XVI аср
	Мустафо бин Содиқ	(?) ابوشقه	XVI аср
	محمد يعقوب جينكي	كيلورنامه	Ҳиндистон
	ميرزا مهدي خان	سنكلاخ	1760
	ميرزا مهدي خان	مبانع اللغت
	فظل الله خان	لغت تركي	1779, Ҳиндистон
		خمسه با حل لغت	1845-1846

ФАН ЮЗАСИДАН ОЧИҚЛАМА СЎЗЛИК


Лексикология – тилшуносликнинг бир бўлими бўлиб, тилнинг луғат таркибини, сўз бойлиги, сўзларнинг маъносини ўрганади. Лексикология ўз ичида семантика, семасеология, этимология, лексикография бўлимларига бўлинади.
Семантика, семасеология – сўзнинг луғавий маъносини ўрганувчи бўлимдир.
Этимология – сўзларнинг келиб чиқишини ўрганади.
Лексикография – сўзларни кодлаштириш, луғат тузиш принципларини ўрганувчи фандир.

“ТАРИХИЙ ЛЕКСИКОГРАФИЯ” ФАНИНИНГ ЎҚУВ ДАСТУРИ

Т у з у в ч и: профессор Қ. СОДИҚОВ

Кириш

“Тарихий лексикография” фани ўзбек тилшунослиги тарихида луғатчилик анъанасининг шаклланиши ва унинг тарихий тараққиёти, тарихий луғатларнинг турлари, уларнинг тузилиш принциплари, луғатларда сўзларнинг изоҳланиш йўллари, шунингдек, тил тарихида сўз ва унинг маъносига муносабат, тарихий грамматик асарларда лексикологияга тегишли билимларнинг берилиши сингари лингвистик масалаларни қамрайди. Ушбу фан “Ўзбек тили тарихи” фанини тўлдиради, талабаларнинг лексикография тўғрисидаги билимларини чуқурлаштиради.
Ўқув фанининг мақсади ва вазифалари
Фанни ўқитишдан мақсад – тилшунослик тарихида луғат тузиш анъанасининг юзага келиши, унинг тарихий тараққиёти, тарихий луғатларнинг турлари ва тузилиш принциплари, сўзларнинг изоҳланиши, грамматик асарлардаги лексикология ҳақидаги билимларнинг берилишини ўргатишдан иборат.
Фаннинг вазифаси – ўтмишдан бизгача етиб келган луғатларни ўқиб ўрганиш, уларни ҳозирги ўзбек тилига ағдариш учун етарли билимларни шакллантириш, луғатлар устида тадқиқотлар олиб боришни ўргатишдан иборат.


Фан бўйича талабаларнинг билими, кўникма ва малакасига қўйиладиган талаблар
“Тарихий лексикография” фанини ўзлаштириш жараёнида бакалавр:

• 
  туркий тилшунослик тарихида луғатчилик анъанасининг юзага келиши ва унинг тарихий такомилини;
  
• 
  луғатларнинг тузилиши, уларда сўзларнинг изоҳланиш йўлларини билиши керак;
  
• 
  тарихий луғатлар бўйича тадқиқотлар олиб бориш кўникмасига эга бўлиши;
  
• 
  луғатларни ўқиб, сўз маъносини тўғри англаши ва ҳозирги ўзбек тилига ўгира олиши;
  
• 
  классик луғатларнинг моҳиятини англаб, уларни тўғри талқин қила олиш малакасига эга бўлиши керак.