Ortogonal proeksiyalarda soyalar qurish

ORTOGONAL PROEKSIYALARDA SOYALAR QURISH 
Yorug‘lik va soya to‘g‘risida tushunchа
Yorug„lik nurlari yorug„lik manbaidan har tomonga to„g„ri chiziq bo„ylab 
taraladi. Bunda jismning yorug„lik manbaiga qaragan tomoni yoritiladi va uning 
yorug„lik manbaiga teskari tomoni yoritilmaydi. Chunku nurlar jismni kesib o„ta 
olmaydi.
Jismning yoritilmagan qismi jismning o„z soyasi deyiladi. Jismning 
yoritilgan qismidan yoritilmagan qismini ajratuvchi chiziq jism o„z soyasining 
konturi deyiladi.
Jismdan biror tekislikka yoki boshqa jismga tushayotgan soyasi tushgan 
soya deyiladi. Tushgan soyaning chegarasi shu soyaning konturi deyiladi. 
Tushgan soyaning konturini jismning o„z soyasi konturi hal qiladi. Jismlarning 
o„z soyasi tushgan soyasidan ochroq bo„ladi, chunki o„z soyasiga boshqa 
jismlardan qaytgan nurlar (refleks) ko„proq tushadi.
Yorug‘lik nurining yo‘nalishi
Narsalarning o„z soyalarini aniqlashda va ularning tushgan soyalarini 
yasashda asosan ikki xil yoritish bolishi mumkin.
a) Yorug„lik manbai jismdan uncha uzoq bo„lmagan masofada joylashgan 
bo„lishi mumkin. Masalan, lampa yoki fonar bilan yoritish (sun‟iy) yoritish. Bu 
holda yorug„lik nurlari bir nuqtadan chiqqan deb qaraladi va bunday yoritish 
markaziy yoritish deyiladi.
Bir nuqtadan chiqqan sun‟iy yoritishdan asosan bino ichki 
ko„rinishlarining perspektiv tasvirlaridagi soyalarning yasashda foydalaniladi. 
b) Yorug„lik manbai jismdan juda olis masofada joylashgan bo„lishi 
mumkin. Masalan, Quyosh va Oy bilan (tabiiy) yoritish. Quyoshdan chiqqan 
nurlar parallel nurlar deb qabul qilinadi va bunday yoritish parallel yoritish 
deyiladi. 

---

4 
Yorug„lik nurlarining yo„nalishi ixtiyoriy olinishi mumkin. Ko„pincha 
ortogonal va aksonometrik proeksiyalardagi chizmalarda soya qurishda 
yorug„lik nurining yo„nalishi kubning diagonaliga paralel deb olinadi. Bunda 
kub uch tomoni bilan uchchala proeksiyalar tekisliklariga yopishib turadi. 
Diagonal kubning yuqoridagi chap burchagidan quyi o„ng burchagiga 
yo„naladi.
а) b) 
1-shakl