105
Ikkinchi.
O‘zbekiston boshqaruv ilmida rahbar shahsning ma’naviyatli bo‘lish
g‘oyasi muhim o‘rin tutadi. Bu g‘oya ma’muriy-buyruqbozlik boshqaruv tizimidan
demokratik boshqaruv tizimiga o‘tish asoslaridan biri bo‘lib xizmat qiladi.
Uchinchi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ishlab chiqarilgan
rahbar
shahs
ma’naviyatini Iste’dod, Izlanish, Zamonaviy bilimdonlik,
Vatanparvarlik, Yurtga sadoqat, Fidoyilik,
Professionalizm, Mustaqil dunyoqarash,
Iymon-e’tiqodlilik va Insoniylik fazilatlari tashkil qiladi.
To‘rtinchi
. Rahbar shahs ma’naviyati konsepsiyasi xalqimizning milliy
mentaliteti va dunyoviy mezonlar bilan uyg‘un bo‘lib, u ilmiy-nazariy va amaliy
jihatdan asoslangandir.
Beshinchi.
O‘zbekistonda rahbar shahs ma’naviyatining shakllantirishning
ijtimoiy-iqtisodiy, huquqiy va siyosiy asoslari shakllantirilgan. U davlat kafolatiga
olingan.
Oltinchi.
Ma’naviyat masalalariga MDH davlatlari ichida birinchi bo‘lib
O‘zbekistonda alohida e’tibor qaratildi va shu asosda rahbar shahs ma’naviyati
konsepsiyasi shakllantirildi.
Rahbar shahs ma’naviyati boshqaruv ilmida:
-
muammoni hal yetishda shahs omiliga tayanish;
-
Shahs imkoniyatlarini maqsadli yo‘naltirish;
-
Shahs imkoniyatlaridan foydalanish bilan ahamiyatlidir.
Bu masala fundamental ravishda tadqiq etilishi va hayotda keng tatbiq etilishi
kerak. Shundagina rahbar shahs ma’naviyatiga doir yaxlit konsepsiya o‘z samarasini
beradi va mustaqil O‘zbekistonda olib borilayotgan tub islohotlar jarayonida hamon
uchrayotgan to‘siq va
kamchiliklar bartaraf etilib, ko‘zlangan ulug‘ maqsadlarga
og‘ishmay va tez sur’atlar bilan yetishish mumkin bo‘ladi.
Rahbarlik aql-farosat, kuch-g‘ayrat, izlanish va topqirlikni, o‘z ustida tinmay
ishlashni, tadbirkorlikni talab qiladi. “Rahbar” tushunchasining quyidagi jihatlari
ahamiyatlidir:
1. Rahbar – ijtimoiy shahs sifatida ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab
chiqarish resurslarini birlashtirib, uning asosiy
harakatlantiruvchi kuchini
boshqaruvchi sifatida omilkorlik bilan ish yurituvchi shahs.
2. Rahbar har qanday ishni amalga oshirish uchun, avvalo, mustaqil qaror qabul
qiladi. Bu qaror rahbarning tadbirkorlik, ishbilarmonlik faoliyati maqsadlarini
belgilaydi.
3. Rahbar o‘z sohasiga yangi g‘oya, yangi tashabbus, yangi texnologiyalarni
joriy etuvchi tadbirkor shahs hisoblanadi.
4. Rahbar mehnati, ayni vaqtda, tadbirkorlikka asoslangan mashaqqatli
faoliyatdir.
Unga sarflangan kuch, mablag‘ ba’zan vaqtincha foyda emas, zarar
keltirishi, muassasa foyda o‘rniga zarar ham ko‘rishi mumkin. U bunday holatlarni
106
oldindan ko‘ra olishi va bunga tayyor turishi, zarur bo‘lganda, faoliyatini qayta
boshlashi, o‘zida bunga kuch-g‘ayrat topa bilishi lozim.
Yuqorida keltirilgan jihatlar rahbarlik faoliyatining ma’lum aspektlarini
namoyon etadi. Masalaning ikkinchi tomoni - rahbarlik faoliyati bilan
shug‘ullanuvchi kishining shahsi bilan bog‘liq yuksak insoniy fazilatlardan iboratdir.
Rahbar
halol-pok, vijdonli, iymonli, qattiqqo‘l, diyonatli, mehr-shafqatli bo‘lishi
kerak. Rahbarlikka egri yo‘l, egri qo‘l, egri maqsad bilan erishib bo‘lmaydi. Fe’l-
atvorida egrilik bor kishi rahbarlik lavozimida uzoq faoliyat yuritolmaydi.
Rahbar mustaqil bo‘lishi, ijtimoiy faoliyatning qonunan taqiqlanmagan hamma
sohasi bilan shug‘ullana olishi lozim. Shu bilan birga, u o‘zi boshqarayotgan jamoa
orasida obro‘-e’tiborga ega bo‘lishi zarur. Rahbar faol bo‘lmasa, jamiyatda ijtimoiy
faollik shakllanmaydi.
Kattami, kichikmi, qaysi mansabda bo‘lishidan qat’i nazar, har bir rahbar oldida
«o‘z ishimga talab darajasida yondashishim uchun nimalarni bilishim,
qanday
fazilatlarga ega bo‘lishim kerak?» - degan savol hamisha ko‘ndalang turadi.
Boshqaruvda tajriba, ko‘nikma, mahorat, bilim, aql va idrokning ham roli katta.
Ammo eng avvalo, boshqaruv – bu san’at, aniqrog‘i, ijoddir. Rahbarlikka ham, xuddi
san’atkor uchun zarur bo‘lganidek, iqtidor va iste’dod lozim. Ko‘rinadiki, har kimdan
san’atkor chiqmaganidek, istagan odamdan ham yaxshi rahbar chiqavermaydi.
Rahbar o‘z qobiliyati, iste’dodini ishga solib izlanadi, shu maqsadda hayotni,
odamlarni chuqur o‘rganadi. Natijada, to‘plagan bilimlari, tajribalarini boshqaruvning
umumiy qonuniyatlari asosida shakllantirib, o‘zining rahbarlik usulini yaratadi, U o‘z
boshqaruv usullarini shakllantirishda mutlaqo erkin Shahsdir, ammo uning rahbarlik
usuli ijobiy natija berishi kerak.
Rahbarlik faoliyatining samaradorligi rahbar shahsning tafakkuri, aql-idrokiga
ham bevosita bog‘liq bo‘ladi. Tafakkur rahbarga
keng va chuqur fikrlay olish,
yaxshini yomondan, foydani zarardan, muhimni nomuhimdan bexato ajrata olish
imkoniyatini beradi. Bu - hammaga ham nasib qilavermaydigan yuksak fazilat. Agar
rahbarda shular shakllangan bo‘lsa, unday rahbar boshqaruvning sir-asrorlarini
qiynalmasdan egallab oladi, o‘z jamoasi o‘rtasida obro‘ va ishonch qozonadi.
Demak, har qanday rahbar keng va chuqur fikrlay olishi bilan birga, chaqqon va
uddaburon, harakatchan va shijoatli bo‘lishi ham kerak. Shuning uchun rahbarlik
faoliyatini tafakkur va harakat birligi deyish mumkin.
Rahbardagi o‘ziga xos talabchanlik, mehribonlik hamda mas’uliyat jamoa
a’zolarida ham javobgarlik hissining shakllanishiga sabab bo‘ladi.
Malakali rahbar
kadrlar tizimini muvaffaqiyatli shakllantirish uchun ijtimoiy psixologiya, rahbar
psixologiyasi, boshqaruv psixologiyasi kabi fanlarni yaxshi o‘zlashtirishi uchun bor
imkoniyatlarini ishga solishi kerak.
107
Xullas, jamoaga rahbarlik qilish katta san’at. Rahbar – ustoz, murabbiy, rahbar -
millat tarbiyachisi, jamiyatimizdagi mas’ul shahs. Uning mashaqqatli mehnati natijasi
o‘laroq, kelajak vorislari kamol topib boradi. Demak, rahbarlarga qaratilgan e’tibor –
Vatan taqdiriga qaratilgan e’tibordir.
Rahbar shahslar avlodini shakllantirish aslida juda murakkab masala. Bu masala
bilan olimlar va davlat rahbarlar uzoq vaqt, izchillik bilan Shug‘ullanganlar. Chunki
odam darhol rahbar bo‘lib tug‘ilmaydi. Izchil tarbiya va tajriba vositasida iqtidorli
kishilar rahbar Shahsga aylana boradi.
Shu
o‘rinda Amir Temurning rahbar shahsi xususidagi fikrlarini
keltirmoqchimiz. U bu borada quyidagi 12 talabga javob bergan shahsni rahbar deb
hisoblashini yozib qoldirgan:
“
Do'stlaringiz bilan baham: 
