“Oʻrta Osiyoning geologik tuzilishi. Geologik vaqt hisobi” mavzusida tayyorlagan bir soatlik dars ishlanmasi toshkent-2022 Fan

O‘tilgan mavzuni takrorlash. O‘tilgan – §. Vaqt o’lchovi.Soat mintaqalari.Taqvimlar" mavzusi “Krassvord” metodidan foydalangan holda takrorlanadi.



III.Yangi mavzu bayoni. Dastlab, 7-sinflar uchun tayyorlangan “Oʻrta Osiyoning geologik tuzilishi.Geologik vaqt hisobi " mavzusidagi o‘quv filmi televideoproyektor yordamida monitor orqali namoyish etiladi. Shundan so‘ng o‘qituvchi darslik, devoriy xarita va o‘quv atlasidan foydalangan holda mavzuni tushuntirib beradi:

O‘rta Osiyo yer yuzasining hozirgi ko‘rinishi uzoq davom etgan geologik davrlar mobaynida yer ichki va tashqi kuchlarining birgalikdagi ta’siri natijasida vujudga kelgan.

Geologik sana. Geografik qobiqning hozirgi holatini, uning ayrim qismlarining kelib chiqishini tushunib olish va izohlab berish uchun yerning geologik tarixini bilishimiz kerak. Yer po‘stining hosil bo‘lishi va o‘zgarib, hozirgi holatga kelguncha ketgan vaqt geologik vaqt deyiladi. Geologik vaqt hisobi geologik sana deyiladi. Geologik sana yirik bosqich — eonlarga (kriрtozoy, fanerozoy), eralarga (arxey, proterozoy, paleozoy, mezozoy, kaynozoy) va har bir era davrlarga bo‘linadi. Har bir era va davrda Yer yuzasining relyefi, iqlimi, o‘simlik va hayvonot dunyosi o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan.

Geologik vaqt davomida Yer po‘stida sodir bo‘lib turadigan harakatlar natijasida turli xil yoriq va siniqlar hosil bo‘lgan. Ana shu yoriq va siniqlar orqali mantiyadan magma oqib chiqib, Yer yuzasiga lava sifatida yoyilgan, natijada, Yer po‘stining qalinligi asta-sekin oshib borgan. Magma Yer po‘stining yoriq va siniqlarida qotib, turli xil tog‘ jinslarini hosil qilgan. Suv havzalari ostida (okean, dengiz, ko‘l, daryo) va quruqlikning past joylarida o‘simlik va hayvonot qoldiqlari aralashgan cho‘kindi tog‘ jinslari qatlami vujudga kelgan. Yer geologik tarixining har bir davrida o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan tog‘ jinslarining ma’lum bir turlari vujudga kelgan.