O’rta osiyo mutafakkirlarining psixologik qarashlari. Maqsad

Abdurahmon Jomiy - 1414-1492 yilda tug’ilgan. O’zining yaratgan asarlarida shaxs taraqqiyoti haqida teologik nuqtai nazardan fikr yuritgan. U birinchi bor shaxs tipologiyasini yaratgan, 6 ta tipdan iborat bo’lib, bu tipdagi shaxslar xursandchilik nima ekanini bilmaydi, degan fikrni ilgari surdi. SHulardan:

1 tip - Hasadgo’y(birovlarning yutug’ini ko’rolmaydi, kayfiyatini buzadi)

2 tip - /iybatchilar

3 tip - Tasodifat boyigan kambag’allar

4 tip - Amalparastlar

5 tip - Ziqnalar

6 tip - Ahloqsizlar

Bu tipologiya faqat salbiy ko’rinishlarni yoritgan bo’lsa ham (badiiy nuqtai nazardan) shaxs tipologiyasi haqidagi dastlabki klassifikatsiya hisoblanadi.

Jaloliddin Davoniy - 1427-1502 yillar, O’rta Osiyo mutafakkirlrining ichida birinchi bor psixologiya haqida traktat yozgan alloma hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim psixologiyasi bo’yicha bolalarni tarbiyalash metodlari va «Hohishlar etikasi» asarini yozgan. Inson xarakteri haqida batafsil to’talib o’tgan.Xarakter xislatlarni salbiy tomondan o’zgartirish mumkin, degan fikrni ilgari surgan. Davoniy bolalarning psixik taraqqiyotiga muhitning roliga yuqori baho bergan. Bundan tashqari Davoniy bolalarning qalbini toza taxtaga o’xatadi, unga hohlagan narsa yozish yoki chizish mumkin. Ularning psixikasi esa toza qog’ozga o’xshaydi va bu qog’oz uning hayotida to’ldiriladi, deb ta’kidlaydi. Uningbu fikrlarini undan 200 yil ilgari , keyin buyuk ingliz faylasufi Djon Lokk «Tabula roza» ta’limoti bilan fanga kiritadi, demak O’rta Osiyo mutafakkirlari o’zlarining ilmiy dunyoqarashlari bilan jahon fani taraqqiyotiga va uning rivojlanishiga salmoqli hissa qo’shgan. Ularning yaratgan asarlari fan va texnika taraqqiyotining boshlanish davrigacha o’quv qo’llanmalari sifatida qo’llanib kelgan. Ba’zi asarlari esa hozirgi kunga qadar ham o’z ahamiyatini yo’qotmagan.

Tayanch tushunchalar:

Mineralogiya, avitsina, tabobat qonuni, ijtimoiy psixologiya, regional, etnopsixologiya, teologiya, tipologiya

Nazorat savollar:

1. 
   O’rta Osiyoda ilm-fan qanday rivojlangan yoki kirib kelgan?
   

2. 
   Al Farobiy kim bo’lgan va uning falsafiy (psixologik) qarashlari qanday?
   

3. 
   Abu Rayhon Beruniy insonning qaysi tomonini ochib berdi va o’zining qaysi asarida ta’kidlagan?
   

4. 
   Abu Ali ibn Sino qaysi yillarda ijod etgan va psixologiya faniga qo’shgan hissasi nimalardan iborat?
   

5. 
   Etnopsixologiya yo’nalishining asoschisi kim? U nechanchi asrlarda yashab ijod etgan alloma?
   

6. 
   U.Kaykovus qaysi asarida bolalarning yosh davrlariga e’tibor beradi?
   

7. 
   «SHaxs tipologiyasi»ni kim yaratgan, ta’rif bering?
   

8. 
   J.Davoniyning psixologik qarashlari haqida ma’lumot bering, (to’liq).
   

Aim.uz